Η δομή της πόλης του μέλλοντος, όπως προβάλλεται μέσα από το φανταστικό κινηματογράφο και τα βιβλία επιστημονικής φαντασίας
Συγγραφείς και καλλιτέχνες έχουν συχνά επιχειρήσει να μαντέψουν (σε βιβλία, ταινίες και κόμικς) την εικόνα (και τη δομή) της πόλης του μέλλοντος. Ο φανταστικός κινηματογράφος και η λογοτεχνία επιστημονικής φαντασίας έχουν την τιμητική τους σ' αυτή την προσπάθεια. Και τούτο διότι -ως γνήσια τέκνα της βιομηχανικής επανάστασης- συνιστούν ιδιότυπα «αστικό» φαινόμενο, τόσο με την οικονομική-πολιτική έννοια (bourgeois) όσο και με την γεωγραφική-κοινωνιολογική (urbain): οι κάτοικοι των πόλεων αποτελούν, ταυτόχρονα, τους ήρωες και το κοινό τους.
ΟΙ ΑΔΙΟΡΑΤΕΣ ΠΟΛΕΙΣ
The Intangible Cities
«Ο αυτοκράτορας Μινγκ μπορεί να μην πιστεύει ό,τι του λέει ο Φλας Γκόρντον αλλά καθώς ο νεαρός Γήινος περιγράφει τις πολιτείες που γνώρισε στις αποστολές του, ο αυτοκράτορας του πλανήτη Μόνγκο δεν παύει ν' ακούει με περιέργεια και προσοχή που δεν δείχνει σε κανέναν άλλον αγγελιοφόρο ή εξερευνητή του. [...] Μόνο στις αναφορές του Φλας Γκόρντον ο αυτοκράτορας Μινγκ καταφέρνει να διακρίνει, μέσα από τείχη και πύργους προορισμένους να καταρρεύσουν, τα ίχνη ενός σχεδίου τόσο λεπτού που θα μπορούσε να διασωθεί από τους αδηφάγους τερμίτες.» [1]
Οι Πόλεις και το Παρελθόν
Αν πρέπει από κάπου ν'αρχίσεις το ταξίδι σου, αυτή η πόλη είναι το Παρίσι στον Εικοστό Αιώνα[2], μια μοναδική πόλη-φάντασμα κάτι σαν τον Κρίκο που Έλειπε και τον οποίο έψαχναν όλοι οι ιστορικοί της φανταστικής λογοτεχνίας. Το Παρίσι αυτό, ένα «παράλληλο άστυ» σε έναν κόσμο «ξένο», γεννήθηκε στην φαντασία του δημιουργού του το 1863, την εποχή της ακμής του γαλλικού ιμπεριαλισμού του Ναπολέοντα Γ΄, αλλά έμεινε κρυμμένο μέχρι το 1994. Από αυτή την μεγαλούπολη, όπου η επίγνωση της Ιστορίας δείχνει τον δρόμο προς ένα μέλλον που φαντάζει λαμπρό, κατάγονται -σε ευθεία γραμμή- οι περισσότερες, πόλεις που ακολούθησαν, μαζί και οι άλλες πολιτείες που εμπνεύστηκε ο δημιουργός της, η Milliard City[3] -η πρωτεύουσα του Νησιού με τις Έλικες- και η Centropolis (ή Universal-City)[4], -η πόλη όπου ζει ο Αμερικανός δημοσιογράφος του 2889-.
«Ο Άτλαντας του Αυτοκράτορα Μινγκ περιέχει[...] τους χάρτες των τόπων της επαγγελίας που υπάρχουν στην σκέψη αλλά ακόμα δεν έχουν ανακαλυφθεί ή θεμελιωθεί: η Νέα Ατλαντίδα, η Ουτοπία,, η Πόλη του Ήλιου, η Ωκεανία, η Ταμοέ, η Αρμονία, η Νέα Λανάρκ, η Ικαρία. [...] ξεφυλλίζει στον άτλαντά του τους χάρτες των πόλεων που απειλούν μέσα στους εφιάλτες και τις κατάρες: Ενόχ, Βαβυλώνα, Γιάχου, Μπούτουα, Γενναίος Νέος Κόσμος.»
Οι Πόλεις και η Μνήμη 1
Τον απόηχο αυτής της πόλης θα βρεις στην Μητρόπολη[5], μια γερμανική εξπρεσσιονιστική ανάγνωση της επιμειξίας της «τυπικής» Μεσοπολεμικής αμερικανικής μεγαλούπολης αφενός με το βικτωριανό Λονδίνο της βιομηχανικής επανάστασης, αφετέρου με το σφριγηλό Βερολίνο της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης[6]. Σ' αυτήν, ο πληθυσμός είναι χωρισμένος σε πατρίκιους και σε προλετάριους. Τα κτήρια είναι πανύψηλα, οι λεωφόροι στηρίζονται σε πυλώνες, τον αέρα διασχίζουν ελικοφόρα αεροπλάνα: σ'αυτόν τον χώρο κινούνται οι πλούσιοι. Οι φτωχοί εργάζονται σε ανήλιαγα υπόγεια όπου κυριαρχούν απάνθρωπες μηχανές. Είναι μια πόλη που οφείλει πολλά στον «διόρωφο» κόσμο του τέλους της Ιστορίας, που κατοικείται από τους Elois και τους Morlocks[7]. Στην Metropolis ο έρωτας ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις απαγορεύεται και η αγία προστάτιδα των πληβείων αντικαθίσταται από ένα κακόβουλο ρομπότ που εξεγείρει τους εργάτες σε μια αυτοκαταστροφική επανάσταση. Η τελική συμφιλίωση επέρχεται - πλην όμως εις βάρος των «κατωτέρων τάξεων», μια και το σύστημα δεν ανατρέπεται, απλώς εξωραΐζεται...
Οι Πόλεις και η Μνήμη 2
Προχωρώντας στο μέλλον, και προς την Δύση, θα βρεθείς στην Αλφαβίλ [8], ένα ακόμα μελλοντικό Παρίσι το οποίο, όμως, έχει εξελιχθεί στην Πόλη του Ημίφωτος. Οι δρόμοι είναι υποφωτισμένοι, οι σκιές κυριαρχούν, οι σκοτεινοί όγκοι εναλλάσσονται με λίμνες εκτυφλωτικού φωτός. Στην Alphaville κυριαρχεί ο Άλφα 60, ένας «Ηλεκτρονικός Εγκέφαλος» (το φόβητρο της δεκαετίας του 1960), που επιβάλλει την κοινωνική ομοιομορφία. Ο αστυνομικός Λέμμυ Κώσιον (που έχει προς στιγμή εγκαταλείψει την αστυνομική λογοτεχνία[9]) φθάνει εκεί για να τον αντιμετωπίσει. Το πετυχαίνει αντιπαραβάλλοντας το ανθρώπινο παράλογο στην «μηχανική» λογική. Η nouvelle vague ανακαλύπτει τον νέο ανθρωπισμό.
Οι Πόλεις και η Τεχνολογία 1
Εκατοντάδες δισεκατομμύρια μίλια πιο μακριά βρίσκεται το μητροπολιτικό Κέντρο Ταυ Κήτους[10], η πρωτεύουσα μιας κοινοπολιτείας πλανητών τους οποίους έχουν αποικίσει οι Άνθρωποι πλην όμως τους διοικούν οι συνασπισμένες Τεχνητές Νοημοσύνες, ελέγχοντας το Datumplane, το Τοπίο των Δεδομένων. To Tau Ceti Center (ή TC2) το διασχίζει, όπως κάθε πρωτεύουσα που σέβεται τον εαυτό της, μία υδάτινη οδός, ο Ποταμός Τηθύς, ο οποίος αποτελείται από τμήματα των ποταμιών όλων των πλανητών της συνομοσπονδίας, χάρη στη χρήση υπερδιαστατικών θυρών οι οποίες επιτρέπουν την άμεση μετάβαση από το ένα ουράνιο σώμα στο άλλο. Με την κατάρρευση του Datumplane οι υπερδιαστατικές πόρτες έκλεισαν οριστικά, χωρίζοντας ανθρώπους από συγγενείς και φίλους για πάντα αφού με διαστημόπλοια και άλλες συμβατικές μεθόδους μετακίνησης, η κάλυψη των αποστάσεων απαιτούσε εκατοντάδες χρόνια. Η πόλη, όπως και το ανθρώπινο σύμπαν, διασπάστηκε εις τα εξ ων συνετέθη.
Οι Πόλεις και η Μνήμη 3
Τελείως αντίθετη είναι η Μπελλόνα [11], η οποία δεν είναι γνωστό αν βρίσκεται στην Γη ή στον Άρη. Η πόλη έχει υποστεί μια φοβερή καταστροφή η οποία έχει αλλάξει τους όρους κατανόησης του χώρου και του χρόνου. Στην Bellona, που παλιά στέγαζε εκατομμύρια, έχουν απομείνει μερικές δεκάδες κάτοικοι οι οποίοι ζουν επιδιδόμενοι στη σύληση των σπιτιών όσων έχουν εξαφανιστεί. Κυκλοφορεί μία μόνο εφημερίδα, η Bellona Times, η οποία επιλέγει, καθ' εκάστην, μια αυθαίρετη ημερομηνία. Έτσι μετά την 14η Ιουλίου 2022 ακολουθεί η 7η Ιουλίου 1837, με τίτλο ΑΠΟΜΕΝΟΥΝ ΜΟΝΑΧΑ 100 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΧΡΙ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΤΖΗΝ ΧΑΡΛΟΟΥ. Οι κάτοικοι δίνουν ραντεβού την προσεχή φορά που οι Times βγουν μέρα Παρασκευή, πράγμα που μπορεί να συμβεί είτε την επομένη, είτε σε πολλές εβδομάδες. Ο χρόνος της πόλης και ο χρόνος των κατοίκων της δεν ταυτίζονται κατ' ανάγκη.
Οι Πόλεις και η Τεχνολογία 2
Στο κοινωνιολογικό κέντρο της Γαλαξιακής Αυτοκρατορίας, γύρω από ένα αστέρι που βρίσκεται κοντά στο γεωμετρικό κέντρο του γαλαξία, περιστρέφεται ένας πλανήτης-πόλη που λέγεται Τράντορ [12]. Όλη η έκταση του πλανήτη είναι δομημένη, με μοναδική εξαίρεση το πάρκο γύρω απ' το αυτοκρατορικό παλάτι που καταλαμβάνει την έκταση μιας μεσαίας χώρας της (χαμένης πια) Γης. Οι άνθρωποι ζουν στα έγκατα μιας πόλης που είναι ένας κόσμος καθ' εαυτός και δεν βγαίνουν στην επιφάνεια παρά σπάνια. Είκοσι αγροτικοί πλανήτες προμηθεύουν τα τρόφιμα που χρειάζονται τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια των κατοίκων του Trantor - και αυτό συνιστά την αχίλλειο πτέρνα του: όταν καταρρεύσει η αυτοκρατορία, ο Τράντορ πέφτει αμαχητί. Σε λίγους αιώνες ξεπροβάλλουν μόνο τα κουφάρια παλιών κτηρίων κι ανάμεσά τους οι πρώην αστοί καλλιεργούν τα φτωχικά χωράφια τους. Η κοινωνία της αφθονίας, σε μια εξελικτική αντιστροφή, μετατρέπεται σε ενδεή, αγροτική. Ο Μεσαίωνας, νομοτελειακά, επέρχεται.
«Ο Φλας: “Ενώ με ένα σου νεύμα, κύριε, η μοναδική και τελική πόλη υψώνει τα αψεγάδιαστα τείχη της, εγώ μαζεύεω τις στάχτες των άλλων πιθανών πόλεων που εξαφανίζονται για να της παραχωρήσουν τη θέση τους, πόλεις που κανείς δεν θα μπορεί πια να ξαναφτιάξει ή να θυμηθεί.”»
Οι Πόλεις και το Αδιέξοδο 1
Μεταβιομηχανικό είναι το σημερινό τοπίο της Γκόθαμ Σίτυ[13], όμως η πόλη μετασχηματίστηκε απίστευτα μέσα σε μισό αιώνα. Όταν την πρωτογνωρίσαμε, στις αρχές της δεκαετίας του 1940, ήταν μια χαρακτηριστική αμερικανική ανάγνωση μιας φουτουριστικής μεγαλούπολης. Ο ήρωας, ένας εκατομμυριούχος μαχητής του Καλού, έσωζε την πόλη από τους εγκληματίες εκπροσώπους του Κακού- η διαφορά με τα άλλα κόμικς ήταν ότι και οι δύο πλευρές είχαν διπλές ταυτότητες. Στα μέσα της δεκαετίας του 1960, όταν άκμαζε η pop culture, η πόλη ντύθηκε με τα καρναβαλίστικα ρούχα της - φωτεινά χρώματα και έντονο μακιγιάζ. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 οι επισκέπτες της Gotham City ανακάλυψαν με φρίκη ότι οι κακοί ήταν στρεβλωμένα, σχεδόν απάνθρωπα, όντα, ότι ο ήρωας ήταν σχεδόν τόσο ψυχωτικός όσο και οι εχθροί του, και ότι η πόλη ήταν παρακμιακή, μετα-γοτθική, ένα σκηνικό ταυτόχρονα high tech και τριτοκοσμικό. Οι κάτοικοί της αντιμετωπίζουν την σύγχρονη πόλη σαν εφιάλτη.
Οι Πόλεις και η Μνήμη 4
Στην άλλη άκρη της κλίμακας -και της ιστορίας- βρίσκεται η πόλη-διαμάντι, η Ντίασπαρ[14]. Ένα δισεκατομμύριο χρόνια στο μέλλον, η ζωτική δύναμη της φυλής έχει στερέψει. Ό,τι επιζεί από την Ανθρωπότητα (φαίνεται να) έχει καταφύγει σε μια τέλεια πόλη, που βιώνει ένα αιώνιο φθινόπωρο. Όλες οι μνήμες της έχουν ανατεθεί στον Κεντρικό Υπολογιστή. Ακόμη και οι ανθρωπότυποι είναι κατατεθειμένοι στη βάση δεδομένων της μηχανής η οποία τους αναβιώνει κατά το δοκούν, σε χρονικές στιγμές επιλεγμένες στην τύχη ώστε η σύνθεση του πληθυσμού της πόλης να είναι, πάντα, διαφορετική. Όταν κουραστούν, οι άνθρωποι ανασυντάσσουν (δηλαδή: λογοκρίνουν) τις αναμνήσεις τους και τις αποταμιεύουν στην ηλεκτρονική τράπεζα μνήμης - με τίμημα να έχουν εκλείψει (ή μάλλον διαγραφεί) η αίσθηση περιπέτειας, η περιέργεια, ο ρομαντισμός. Ώσπου ένας νεαρός, ο μόνος που δεν έχει γεννηθεί ξανά στο παρελθόν, βγαίνει από την μήτρα της Diaspar και ανακαλύπτει ένα χωριό, το Lys, μια κοινωνία ποιμενική, έναν πλανήτη-μουσείο, και ένα παρελθόν επικό. Η πόλη είναι, πλέον, καταδικασμένη να ανοίξει, να αποδεχθεί την αλλαγή.
Οι Πόλεις και η Τεχνολογία 3
Η Θεντάρα[15] είναι σχεδόν μια πόλη. Ή μάλλον είναι σχεδόν δύο. Στη μιά άκρη υπάρχει ο χωρίς πολεοδομικό σχέδιο αχταρμάς μιας πρωτεύουσας ενός φεουδαρχικού κόσμου, ένα χωριό σαν από ευρωπαϊκό μεσαίωνα, στην άλλη το επιβλητικά σχεδιασμένο συγκρότημα των λιγοστών κτηρίων του αρχηγείου των εξωπλανητικών επισκεπτών, ένα προκεχωρημένο φυλάκιο σαν από την εποχή του ευρωπαϊκού αποικισμού. Και οι δύο πληθυσμοί, όμως, είναι ανθρώπινοι - παρά το γεγονός ότι τους χωρίζουν χιλιάδες χρόνια. Ένα διαστημόπλοιο είχε συντριβεί σε κάποιον πλανήτη και οι επιβάτες του αναγκάσθηκαν να τον αποικίσουν. Στους αιώνες που ακολούθησαν, η τεχνολογία τους εξελίχθηκε προς μη μηχανικές κατευθύνσεις ενώ η κοινωνία τους εκφυλίστηκε σε φεουδαρχική. Δύο χιλιάδες χρόνια αργότερα τα διαστημόπλοια της γήινης συνομοσπονδίας, της οποίας η τεχνολογία αποτελεί συνέχεια της δικής μας, επανακαλύπτουν τον πλανήτη. Στην Τhendara συνυπάρχουν, αμήχανα, εκπρόσωποι και των δύο κλάδων της Ανθρωπότητας που χωρίζονται από έναν απλό τοίχο. Όμως η πραγματική απόσταση είναι τεράστια.
Οι Πόλεις και το Αδιέξοδο 2
Η Υζόρντερρεξ[16] δεν υπάρχει στον πραγματικό κόσμο: είναι η πρωτεύουσα των Επτά Επικρατειών. Βρίσκεται στην Δεύτερη Επικράτεια, γιατί η Πρώτη, η κορυφαία, είναι «κλειστή». Η πόλη είναι αχανής και αποτελεί ένα συνονθύλευμα αρχιτεκτονικών ρυθμών, κτηρίων χτισμένων στην διάρκεια των δεκάδων αιώνων ύπαρξής της. Η πόλη, όπως και η Επικράτεια, γνώρισε ποικίλλες μορφές διακυβέρνησης, και κάθε μια της άφησε ανεξίτηλα τα ίχνη της στη μορφή της. Στον ουρανό της κυριαρχεί, μόνιμα, ένας τεράστιος κομήτης - που απ' την αυγή της ιστορίας θεωρείται κακός οιωνός. Όταν την επισκεπτόμαστε, η Yzordderrex στενάζει υπό την διοίκηση του Αυτάρχη ο οποίος κρατάει στην σιδηρά του πυγμή τις πέντε ανοιχτές εξωπραγματικές Επικράτειες και ετοιμάζεται να καταλάβει την έσχατη - τον Κόσμο μας. Στο κέντρο, όμως, της πόλης βρίσκεται ο Άξονας, μια τεραστίων διαστάσεων πέτρινη στήλη. Όταν αυτή πληγεί -αμφισβητηθεί- και καταρρεύσει, αρχίζει μια σταδιακή αλλά ανεξέλεγκτη αποδόμηση της πόλης η οποία οδηγείται στην τελεσίδικη συντριβή.
Οι Πόλεις και η Μοναξιά 1
Οι κάτοικοι της Λούνα[17] κοιτούν την Γη από μακριά: δεν θα μπορέσουν ποτέ να ξαναπατήσουν στον μητρικό πλανήτη. Οι Εισβολείς, πριν από 200 χρόνια, έκαναν έξωση στην Ανθρωπότητα η οποία αναγκάστηκε να μετοικήσει στα υπόλοιπα σώματα του ηλιακού συστήματος. Οι Εισβολείς (που κανείς ποτέ δεν έχει δει) είναι οι άγγελοι με την ρομφαία. Όφις είναι οι ίδιοι οι άνθρωποι. Η Luna δεν είναι, στ' αλήθεια, πόλη - μάλλον ως τεχνητό περιβάλλον πρέπει να νοηθεί. Ένα habitat απόλυτα ελεγχόμενο από τον Κεντρικό Υπολογιστή. Και οι άνθρωποι είναι σαν φάλαινες που έχουν εξοκείλει πάνω σε μιαν Ατσάλινη Ακτή. Η ανία τούς οδηγεί σε ποικίλλες κοινωνικά αποδεκτές επιλογές, από οριακές όπως η επαναληπτική αυτοκτονία, ως τετριμμένες όπως η κάθε λίγα χρόνια αλλαγή φύλου (και σ' αυτό ακολουθούν τους κατοίκους του Τρίτωνα, της πρωτεύουσας του ομώνυμου δορυφόρου του Ποσειδώνα[18]). Η ζωή τους συνιστά μιαν αντίφαση: είναι πολύπτυχοι άνθρωποι - κι όμως μονοδιάστατοι.
«Ο Μεγάλος Μινγκ έχει έναν άτλαντα όπου είναι συγκεντρωμένοι οι χάρτες όλων των πόλεων [...] Ο κατάλογος των μορφών είναι ατελείωτος: ως τη στιγμή που κάθε σχήμα θα έχει βρει την πόλη του, καινούργιες πόλεις θα συνεχίσουν να γεννιούνται. Όταν οι μορφές εξαντλούν τις παραλλαγές τους και διαλύονται, αρχίζει το τέλος των πόλεων. Στους τελευταίους χάρτες του άτλαντα υπάρχει μια πληθώρα από δίκτυα χωρίς αρχή ή τέλος, πόλεις στο σχήμα του Λος Άντζελες, στο σχήμα του Κυότο-Οζάκα, χωρίς σχήμα.»
Οι Πόλεις και η Μνήμη 5
Τρεις μεγάλες πόλεις έχουν πλέον μείνει στη Γη: η Ρουμ, η Παρίς κι η Γιορσλέμ[19]. Και οι τρεις είναι ιερές, αν και σε μεγάλο ποσοστό αποτελούνται από παραγκουπόλεις. Οι άνθρωποι αυτής της μακρινής μελλοντικής Γης ονειρεύονται να κάνουν προσκηνύματα και στις τρεις, διατρέχοντας τα παράλια της οικουμενικής θάλασσας. Οι περισσότεροι άνθρωποι ανήκουν σε συντεχνίες: είναι Άρχοντες, Σοφοί, Στρατιώτες ή Παρατηρητές (που επισκοπούν τους ουρανούς μήπως και Ξένοι εισβάλουν στον πλανήτη). Όμως, υπάρχουν και οι Άτεχνοι, που βρίσκονται εκτός συντεχνιών - ίσως και εκτός ανθρώπινου είδους: μεταξύ τους και οι Ιπτάμενοι, άνθρωποι-λιβελλούλες, υπέροχοι, ποιητικοί. Στην Ρουμ, πόλη αυστηρή που υποκρίνεται πως θυμάται τόσο το αυτοκρατορικό όσο και το αρχιερατικό της παρελθόν, δεν αποδέχονται την διαφορά - άσχετα αν ανέχονται εκατοντάδες εξαθλιωμένους ζητιάνους, τυφλούς, ανάπηρους, παραμορφωμένους. Αυτό θα ανατραπεί όταν αναλάβει την εξουσία ένας Άτεχνος - που αποδεικνύεται και Ξένος. Η πόλη θα προσαρμοστεί, υποκριτικά, ύπουλα, προσποιητά. Οι πόλεις δεν είναι ειλικρινέστερες από τους κατοίκους τους.
Οι Πόλεις και η Τεχνολογία 4
Το Τόκυο-Γιοκοχάμα είναι η μεγαλύτερη πόλη στον κόσμο σήμερα. Αύριο θα είναι ακόμη μεγαλύτερη. Στα σοκκάκια της θα κυκλοφορούν αλήτες, όχι μόνο γιαπωνέζοι αλλά και αμερικάνοι, αυστραλοί, ευρωπαίοι, που για λίγες πιστωτικές θα είναι έτοιμοι να βάλουν το κεφάλι τους στην λαιμητόμο - ή μάλλον να βάλουν ένα βύσμα στο κεφάλι τους και να μπούν στον Κυβερνοχώρο για να κλέψουν κάποιο μυστικό από μιαν αντίπαλη ομάδα (κυβέρνηση, εταιρεία, πανεπιστήμιο). Αυτό το Τόκυο[20] είναι σκοτεινό, κι ο ουρανός του είναι σαν μια οθόνη τηλεόρασης που την έχεις γυρίσει σε νεκρό κανάλι. Η πόλη είναι ακατανόητη, και οι κάτοικοί της είναι καταναλωτές, όχι δημιουργοί. Το αύριο είναι κιόλας σήμερα.
Οι Πόλεις και το Αδιέξοδο 3
Για να περάσεις στην επόμενη πόλη πρέπει να διασχίσεις τον μεγάλο ωκεανό. Εάν υπάρχει μια περιοχή που εκφράζει καλύτερα το Αμερικανικό Όνειρο, αυτή είναι η Καλιφόρνια και αυτήν την ενσαρκώνει απόλυτα το Λος Άντζελες. Η Πόλη των Αγγέλων, όμως, έχει πια εκπέσει και βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή: το μέλλον της κάθε άλλο παρά προβλεπτό είναι. Ανοίγονται μπροστά μας οι εκδοχές, βλέπουμε τις λεωφόρους των πιθανοτήτων να απλώνονται στον ήλιο. Θα αγωνιά η πόλη κάτω από την ιαπωνική πολιτισμική υπεροχή[21], σαπίζοντας μέσα στην μόνιμη βροχή, με τον πληθυσμό της διαιρεμένο ανάμεσα στους ανθρώπους και τις ρέπλικες; Θα υποφέρει από τον ηπειρωτικό αποκλεισμό του ιαπωνικού Πολεμικού Ναυτικού, ανήκοντας σε μια ηττημένη Αμερική[22]; Θα συνεχίζει να εξαρτάται από τις αμυντικές βιομηχανίες, σε ένα ψυχροπολεμικό διεθνές περιβάλλον όπου επιζεί η ΕΣΣΔ, υποφέροντας από την άναρχη δόμηση, την διάρρηξη του κοινωνικού της ιστού, τον περιβαλλοντικό μαρασμό[23]; Ή θα βρει την δύναμη να μετασχηματιστεί σε μια ιδεατή κοινωνία, έναν οικολογικό παράδεισο, ανακαλύπτοντας τον κοινοτισμό[24]; Οι πόλεις έχουν το μέλλον που εμείς καθορίζουμε γι' αυτές.
Οι Πόλεις και η Μοναξιά 2
Η σκοτεινή αντανάκλαση του Λος Άντζελες ακούει στο όνομα Νέα Υόρκη. Τις ενώνει η ίδια ήπειρος, τις χωρίζουν όλα τα υπόλοιπα. Η Νέα Υόρκη είναι η πόλη των μοναχικών ανθρώπων, ήδη από την εποχή των μεταναστών που έρχονταν κατά κύματα για να κατακτήσουν το προσωπικό τους όνειρο. Στην πόλη αυτή οι άνθρωποι θα μένουν ολοένα και περισσότερο κάτω από την επιφάνεια, σε σπηλιές από ατσάλι, θα θαφτούν μέσα της και θα φοβούνται την έξοδο από την φυλακή τους[25]. Η ίδια η θέα του ανοιχτού ουρανού θα τους προξενεί τρόμο: η κλειστοφοβία θα ανελιχθεί σε ανάγκη. Ή, ακόμα χειρότερα, θα μένουν μέσα σε μια αχανή «λαϊκή πολυκατοικία» η οποία θα αναπτυχθεί, η ίδια, σε πόλη-μέσα-στην-πόλη[26] και θα ζουν, ίσως, και ολόκληρη τη ζωή τους εκεί μέσα: η κλειστοφοβία θα αναχθεί σε αρετή.
Οι Πόλεις και η Πραγματικότητα 1
Η Πόλη υπήρξε το πρώτο τεχνητό περιβάλλον και άλλαξε για πάντα τη σχέση του ανθρώπου με τον χώρο. Όταν τα τεχνητά περιβάλλοντα εξελίσσονται τόσο που οι άνθρωποι να φθάνουν στο σημείο να αναρωτιούνται αν οι πόλεις τους είναι πραγματικές - ή, μάλλον, αν είναι αληθινές - τότε η ίδια η φύση των πόλεων αρχίζει να αμφισβητείται. Η εικονική πραγματικότητα μπορεί να “συνθέσει” πόλεις απόλυτα πιστευτές γι' αυτούς που ζουν μέσα σ' αυτές, ένα “Λος Άντζελες” του παρελθόντος[27], μια “Μαδρίτη” του παρόντος[28], μια “Νέα Υόρκη” του εγγύς μέλλοντος[29]. Στο απώτερο μέλλον, η σύγκλιση μικροηλεκτρονικής και βιογενετικής οδηγεί σε κατάλυση του ορίου ζωής-μηχανής, σε αμφισβήτηση του διαχωρισμού επαρχίας-μητρόπολης [30], σε αμφιβολία σχετικά με το “πέρασμα” από την μία στην άλλη, σε αντιπαράθεση σχετικά με την αληθοφάνεια των βασικών μας υποθέσεων, που θεωρούμε δεδομένες. Τα όρια της πόλης μου είναι τα όρια του κόσμου μου.
«Ο Φλας συνεχίζει να δίνει αναφορά για το ταξίδι του αλλά ο αυτοκράτορας δεν τον άκουγε πιά, τον διέκοπτε:
“Από τώρα και στο εξής εγώ θα σου περιγράφω πόλεις κι εσύ θα μου λες αν πράγματι υπάρχουν κι αν είναι όπως τις έχω φανταστεί. Πρώτα θα σε ρωτήσω για μια κλιμακωτή πόλη [...]”
“Κύριε ήσουν αφηρημένος. Γι' αυτήν ακριβώς την πόλη σου μιλούσα όταν με διέκοψες.”
“Την ξέρεις; Πού βρίσκεται; ... »
Οι Πόλεις και το Μέλλον
Φθάνουμε στο τέλος της περιπλάνησής μας: οι πόλεις (πετράδια ή σκουπίδια, φυλακές ή μήτρες, παράδεισοι ή εφιάλτες, μνημεία αλαζονίας ή υπολείμματα παρακμής, αντικειμενικοί τόποι ή υποκειμενικά παραληρήματα) θα εξελιχθούν, κάποτε, σε ιδιαίτερους κόσμους. Ανεξάρτητους. Σε κάποιο απ' όλα τα πιθανά ή απίθανα μέλλοντα, μια πόλη θα απαχθεί από εξωγήινους που στοχεύουν να πειραματιστούν με την ανθρώπινη φυλή. Η πόλη -που ζει συνεχώς στο σκοτάδι- αλλάζει απροσδόκητα -και εφιαλτικά- κάθε νύχτα, την ώρα που ολόκληρος ο πληθυσμός της πέφτει σε τεχνητή νάρκη[31]: είναι το τέρας που οι ίδιοι οι άνθρωποι έχουν κατασκευάσει, και το οποίο οι εξωγήινοι οδηγούν στην έσχατη εξέλιξή του. Σε κάποιο άλλο μέλλον, κατά τη διάρκεια της τρίτης Χιλιετίας οι άνθρωποι θα αναπτύξουν συσκευές αντιβαρύτητας που θα καταστήσουν τα διαστημόπλοια περιττά: οι ίδιες οι πόλεις θα μπορούν να αποκολληθούν από τον μητρικό πλανήτη, να διασχίζουν τις ερημικές εκτάσεις του διαστήματος, να διασπαρούν σαν σπόροι της Ανθρωπότητας στο Αχανές. Η τελευταία πόλη που το έπραξε αυτό ήταν, πάλι, η κατ' εξοχήν Μητρόπολις, η Νέα Υόρκη (πιό συγκεκριμένα η Νήσος Μανχάτταν[32]) η οποία, το 3111, αναλήφθηκε στους ουρανούς. Ο κύκλος κλείνει. Η ιστορία της Πόλης τελειώνει. Η ιστορία των εξερευνήσεων αρχίζει. Ξανά.
« ... Ποιό είναι τ' όνομά της;”
“Δεν έχει όνομα και δεν βρίσκεται πουθενά. Σου επαναλαμβάνω το λόγο που σ'την περιέγραφα: από τον αριθμό των πόλεων που μπορούμε να φανταστούμε πρέπει να αποκλείσουμε εκείνες που τα στοιχεία τους συναθροίζονται χωρίς να τα συνδέει κάποιο νήμα, χωρίς έναν εσωτερικό κανόνα, προοπτική, συνδιαλλαγή. Με τις πόλεις συμβαίνει ό,τι και με τα όνειρα: μπορούμε να ονειρευτούμε οτιδήποτε γεννάει η φαντασία, αλλά ακόμα και το πιο απροσδόκητο όνειρο είναι ένας οιωνός που κρύβει έναν πόθο ή το αντίθετό του, έναν φόβο. Οι πόλεις, όπως και τα όνειρα, είναι καμωμένες από πόθους και φόβους, ακόμα κι αν το νήμα της συνδιαλλαγής τους είναι μυστικό, οι κανόνες τους παράλογοι, οι προοπτικές τους απατηλές και το κάθε τι σ' αυτές κρύβει κάτι άλλο.[...] Αυτό που χαίρεσαι σε μια πόλη [...] είναι η απάντηση που δίνει σ' ένα σου ερώτημα.”»
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΗΓΕΣ
[1] Τα αποσπάσματα (με εξαίρεση την υποκατάσταση του Κουμπλάι Χαν από τον Αυτοκράτορα Μινγκ και του Μάρκο Πόλο από τον Φλας Γκόρντον) μεταγράφονται κατά λέξη από το βιβλίο Le Cittΰ Invisibili (1972) του Italo Calvino, σε μετάφραση Ε. Γ. Ασλανίδη & Σ. Καπογιαννοπούλου, Εκδόσεις Οδυσσέας, (C) 1982. Ο Flash Gordon δημιουργήθηκε το 1934 από τον Alex Raymond. Το 1951 την σκυτάλη πήρε ο Dan Barry.
[2] Paris au XXe Siecle, μυθιστόρημα του Jules Verne, το οποίο γράφτηκε το 1863 (την πρώτη χρονιά της συγγραφικής καριέρας του «πατέρα της επιστημονικής φαντασίας»), απορρίφθηκε από τον εκδότη του, εγκαταλείφθηκε από τον συγγραφέα και ανακαλύφθηκε, τυχαία, το 1994.
[3] L' Ile a hιlice (1895), μυθιστόρημα του Jules Verne.
[4] In the Year 2889, νουβέλα με την υπογραφή του Jules Verne, γραμμένη από τον γιό του Michel, δημοσιευμένη στην Αμερική, στα αγγλικά, το 1889. (Εκδόθηκε στα γαλλικά το 1890 με τίτλο La journee d' un journaliste americain en 2890).
[5] Metropolis (1926), κινηματογραφική ταινία του Fritz Lang σε σενάριο της Thea von Harbou.
[6] Berlin: Die Sinfonie der Grossstadt, [Βερολίνο: Η Συμφωνία της Μεγαλούπολης] (1927), ταινία του Walter Ruttman, σε σενάριο Karl Freund και Carl Mayer. Ασπρόμαυρο ντοκιμαντέρ (με στοιχεία υπόθεσης) που καταγράφει και περιγράφει ένα εικοσιτετράωρο από τη ζωή του Βερολίνου.
[7] The Time Machine (1895), μυθιστόρημα του H. G. Wells.
[8] Alphaville (1965), κινηματογραφική ταινία του Jean Luc Godard.
[9] «Lemmy Caution», σειρά του συγγραφέα Peter Cheyney (1896-1951).
[10] Hyperion (1989), The Fall of Hyperion (1990), μυθιστορήματα του Dan Simmons.
[11] Dhalgren (1975), μυθιστόρημα του Samuel Delany.
[12] Foundation (1951), Foundation and Empire (1952), Second Foundation (1953), τριλογία του Isaac Asimov.
[13] Batman, κόμικ και σειρά graphic novels που εκδίδονται από την DC Comics από το 1939. Πρώτος σχεδιαστής ο Bob Kane (1939). Πρόσφατα «εικονογραφικά μυθιστορήματα» έχουν εκδόσει μεταξύ άλλων οι γραφίστες Frank Miller (The Dark Knight Returns, 1986), Brian Bolland (The Killing Joke, 1988) και Dave McKean (Arkham Asylum, 1989). Τον ήρωα (μετά από μια αφελή απόπειρα το 1966) ξαναζωντάνεψε κινηματογραφικά ο Tim Burton στο Batman (1989). Ακολούθησαν (μεταξύ άλλων): Batman Returns (1992), Batman Forever (1995) και Batman And Robin (1997).
[14] The City and the Stars (1956), μυθιστόρημα του Arthur C. Clarke [πρώτη εκδοχή: Against The Fall of Night (1948)]
[15] The Heritage of Hastur (1975) και άλλα μυθιστορήματα και συλλογές διηγημάτων από την σειρά Darkover της Marion Zimmer Bradley.
[16] Imajica (1991), μυθιστόρημα του Clive Barker.
[17] The Steel Beach (1991), μυθιστόρημα του John Varley, που εντάσσεται στην σειρά Eight Worlds.
[18] Triton (1976), μυθιστόρημα του Samuel Delany.
[19] Nightwings (τελική μορφή: 1969), κύκλος από τρεις νουβέλες του Robert Silverberg.
[20] Neuromancer (1984), μυθιστόρημα του William Gibson.
[21] Blade Runner (1982), κινηματογραφική ταινία του Ridley Scott, βασισμένη στο μυθιστόρημα του Philip K. Dick «Do Androids Dream of Electric Sheep?» (1968).
[22] The Wild Shore (1984), [23] The Gold Coast (1988), [24] Pacific Edge (1990), που συναποτελούν το τρίπτυχο «Orange County» του Kim Stanley Robinson.
[25] The Caves of Steel (1954), μυθιστόρημα του Isaac Asimov.
[26] 334 (τελική μορφή: 1972), αρθρωτό μυθιστόρημα του Thomas Disch.
[27] The thirteenth floor (1999), ταινία του Joseph Rusnak
[28] Abre los ochos (1998), ταινία του Alejandro Amenabar. (Ξαναγυρίστηκε στα αγγλικά, στις ΗΠΑ, από τον Cameron Crow με τίτλο Vanilla Sky [2001]).
[29] Matrix (1999), ταινία των Larry & Andy Watchovsky
[30] eXistenZ (1999), ταινία του David Cronenberg
[31] Dark City (1997), ταινία του Alex Proyas.
[32] Cities in Flight (1955, 1957, 1958, 1962), κύκλος τεσσάρων μυθιστορημάτων του James Blish.
ΟΙ ΑΔΙΟΡΑΤΕΣ ΠΟΛΕΙΣ
The Intangible Cities
«Ο αυτοκράτορας Μινγκ μπορεί να μην πιστεύει ό,τι του λέει ο Φλας Γκόρντον αλλά καθώς ο νεαρός Γήινος περιγράφει τις πολιτείες που γνώρισε στις αποστολές του, ο αυτοκράτορας του πλανήτη Μόνγκο δεν παύει ν' ακούει με περιέργεια και προσοχή που δεν δείχνει σε κανέναν άλλον αγγελιοφόρο ή εξερευνητή του. [...] Μόνο στις αναφορές του Φλας Γκόρντον ο αυτοκράτορας Μινγκ καταφέρνει να διακρίνει, μέσα από τείχη και πύργους προορισμένους να καταρρεύσουν, τα ίχνη ενός σχεδίου τόσο λεπτού που θα μπορούσε να διασωθεί από τους αδηφάγους τερμίτες.» [1]
Οι Πόλεις και το Παρελθόν
Αν πρέπει από κάπου ν'αρχίσεις το ταξίδι σου, αυτή η πόλη είναι το Παρίσι στον Εικοστό Αιώνα[2], μια μοναδική πόλη-φάντασμα κάτι σαν τον Κρίκο που Έλειπε και τον οποίο έψαχναν όλοι οι ιστορικοί της φανταστικής λογοτεχνίας. Το Παρίσι αυτό, ένα «παράλληλο άστυ» σε έναν κόσμο «ξένο», γεννήθηκε στην φαντασία του δημιουργού του το 1863, την εποχή της ακμής του γαλλικού ιμπεριαλισμού του Ναπολέοντα Γ΄, αλλά έμεινε κρυμμένο μέχρι το 1994. Από αυτή την μεγαλούπολη, όπου η επίγνωση της Ιστορίας δείχνει τον δρόμο προς ένα μέλλον που φαντάζει λαμπρό, κατάγονται -σε ευθεία γραμμή- οι περισσότερες, πόλεις που ακολούθησαν, μαζί και οι άλλες πολιτείες που εμπνεύστηκε ο δημιουργός της, η Milliard City[3] -η πρωτεύουσα του Νησιού με τις Έλικες- και η Centropolis (ή Universal-City)[4], -η πόλη όπου ζει ο Αμερικανός δημοσιογράφος του 2889-.
«Ο Άτλαντας του Αυτοκράτορα Μινγκ περιέχει[...] τους χάρτες των τόπων της επαγγελίας που υπάρχουν στην σκέψη αλλά ακόμα δεν έχουν ανακαλυφθεί ή θεμελιωθεί: η Νέα Ατλαντίδα, η Ουτοπία,, η Πόλη του Ήλιου, η Ωκεανία, η Ταμοέ, η Αρμονία, η Νέα Λανάρκ, η Ικαρία. [...] ξεφυλλίζει στον άτλαντά του τους χάρτες των πόλεων που απειλούν μέσα στους εφιάλτες και τις κατάρες: Ενόχ, Βαβυλώνα, Γιάχου, Μπούτουα, Γενναίος Νέος Κόσμος.»
Οι Πόλεις και η Μνήμη 1
Τον απόηχο αυτής της πόλης θα βρεις στην Μητρόπολη[5], μια γερμανική εξπρεσσιονιστική ανάγνωση της επιμειξίας της «τυπικής» Μεσοπολεμικής αμερικανικής μεγαλούπολης αφενός με το βικτωριανό Λονδίνο της βιομηχανικής επανάστασης, αφετέρου με το σφριγηλό Βερολίνο της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης[6]. Σ' αυτήν, ο πληθυσμός είναι χωρισμένος σε πατρίκιους και σε προλετάριους. Τα κτήρια είναι πανύψηλα, οι λεωφόροι στηρίζονται σε πυλώνες, τον αέρα διασχίζουν ελικοφόρα αεροπλάνα: σ'αυτόν τον χώρο κινούνται οι πλούσιοι. Οι φτωχοί εργάζονται σε ανήλιαγα υπόγεια όπου κυριαρχούν απάνθρωπες μηχανές. Είναι μια πόλη που οφείλει πολλά στον «διόρωφο» κόσμο του τέλους της Ιστορίας, που κατοικείται από τους Elois και τους Morlocks[7]. Στην Metropolis ο έρωτας ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις απαγορεύεται και η αγία προστάτιδα των πληβείων αντικαθίσταται από ένα κακόβουλο ρομπότ που εξεγείρει τους εργάτες σε μια αυτοκαταστροφική επανάσταση. Η τελική συμφιλίωση επέρχεται - πλην όμως εις βάρος των «κατωτέρων τάξεων», μια και το σύστημα δεν ανατρέπεται, απλώς εξωραΐζεται...
Οι Πόλεις και η Μνήμη 2
Προχωρώντας στο μέλλον, και προς την Δύση, θα βρεθείς στην Αλφαβίλ [8], ένα ακόμα μελλοντικό Παρίσι το οποίο, όμως, έχει εξελιχθεί στην Πόλη του Ημίφωτος. Οι δρόμοι είναι υποφωτισμένοι, οι σκιές κυριαρχούν, οι σκοτεινοί όγκοι εναλλάσσονται με λίμνες εκτυφλωτικού φωτός. Στην Alphaville κυριαρχεί ο Άλφα 60, ένας «Ηλεκτρονικός Εγκέφαλος» (το φόβητρο της δεκαετίας του 1960), που επιβάλλει την κοινωνική ομοιομορφία. Ο αστυνομικός Λέμμυ Κώσιον (που έχει προς στιγμή εγκαταλείψει την αστυνομική λογοτεχνία[9]) φθάνει εκεί για να τον αντιμετωπίσει. Το πετυχαίνει αντιπαραβάλλοντας το ανθρώπινο παράλογο στην «μηχανική» λογική. Η nouvelle vague ανακαλύπτει τον νέο ανθρωπισμό.
Οι Πόλεις και η Τεχνολογία 1
Εκατοντάδες δισεκατομμύρια μίλια πιο μακριά βρίσκεται το μητροπολιτικό Κέντρο Ταυ Κήτους[10], η πρωτεύουσα μιας κοινοπολιτείας πλανητών τους οποίους έχουν αποικίσει οι Άνθρωποι πλην όμως τους διοικούν οι συνασπισμένες Τεχνητές Νοημοσύνες, ελέγχοντας το Datumplane, το Τοπίο των Δεδομένων. To Tau Ceti Center (ή TC2) το διασχίζει, όπως κάθε πρωτεύουσα που σέβεται τον εαυτό της, μία υδάτινη οδός, ο Ποταμός Τηθύς, ο οποίος αποτελείται από τμήματα των ποταμιών όλων των πλανητών της συνομοσπονδίας, χάρη στη χρήση υπερδιαστατικών θυρών οι οποίες επιτρέπουν την άμεση μετάβαση από το ένα ουράνιο σώμα στο άλλο. Με την κατάρρευση του Datumplane οι υπερδιαστατικές πόρτες έκλεισαν οριστικά, χωρίζοντας ανθρώπους από συγγενείς και φίλους για πάντα αφού με διαστημόπλοια και άλλες συμβατικές μεθόδους μετακίνησης, η κάλυψη των αποστάσεων απαιτούσε εκατοντάδες χρόνια. Η πόλη, όπως και το ανθρώπινο σύμπαν, διασπάστηκε εις τα εξ ων συνετέθη.
Οι Πόλεις και η Μνήμη 3
Τελείως αντίθετη είναι η Μπελλόνα [11], η οποία δεν είναι γνωστό αν βρίσκεται στην Γη ή στον Άρη. Η πόλη έχει υποστεί μια φοβερή καταστροφή η οποία έχει αλλάξει τους όρους κατανόησης του χώρου και του χρόνου. Στην Bellona, που παλιά στέγαζε εκατομμύρια, έχουν απομείνει μερικές δεκάδες κάτοικοι οι οποίοι ζουν επιδιδόμενοι στη σύληση των σπιτιών όσων έχουν εξαφανιστεί. Κυκλοφορεί μία μόνο εφημερίδα, η Bellona Times, η οποία επιλέγει, καθ' εκάστην, μια αυθαίρετη ημερομηνία. Έτσι μετά την 14η Ιουλίου 2022 ακολουθεί η 7η Ιουλίου 1837, με τίτλο ΑΠΟΜΕΝΟΥΝ ΜΟΝΑΧΑ 100 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΧΡΙ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΤΖΗΝ ΧΑΡΛΟΟΥ. Οι κάτοικοι δίνουν ραντεβού την προσεχή φορά που οι Times βγουν μέρα Παρασκευή, πράγμα που μπορεί να συμβεί είτε την επομένη, είτε σε πολλές εβδομάδες. Ο χρόνος της πόλης και ο χρόνος των κατοίκων της δεν ταυτίζονται κατ' ανάγκη.
Οι Πόλεις και η Τεχνολογία 2
Στο κοινωνιολογικό κέντρο της Γαλαξιακής Αυτοκρατορίας, γύρω από ένα αστέρι που βρίσκεται κοντά στο γεωμετρικό κέντρο του γαλαξία, περιστρέφεται ένας πλανήτης-πόλη που λέγεται Τράντορ [12]. Όλη η έκταση του πλανήτη είναι δομημένη, με μοναδική εξαίρεση το πάρκο γύρω απ' το αυτοκρατορικό παλάτι που καταλαμβάνει την έκταση μιας μεσαίας χώρας της (χαμένης πια) Γης. Οι άνθρωποι ζουν στα έγκατα μιας πόλης που είναι ένας κόσμος καθ' εαυτός και δεν βγαίνουν στην επιφάνεια παρά σπάνια. Είκοσι αγροτικοί πλανήτες προμηθεύουν τα τρόφιμα που χρειάζονται τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια των κατοίκων του Trantor - και αυτό συνιστά την αχίλλειο πτέρνα του: όταν καταρρεύσει η αυτοκρατορία, ο Τράντορ πέφτει αμαχητί. Σε λίγους αιώνες ξεπροβάλλουν μόνο τα κουφάρια παλιών κτηρίων κι ανάμεσά τους οι πρώην αστοί καλλιεργούν τα φτωχικά χωράφια τους. Η κοινωνία της αφθονίας, σε μια εξελικτική αντιστροφή, μετατρέπεται σε ενδεή, αγροτική. Ο Μεσαίωνας, νομοτελειακά, επέρχεται.
«Ο Φλας: “Ενώ με ένα σου νεύμα, κύριε, η μοναδική και τελική πόλη υψώνει τα αψεγάδιαστα τείχη της, εγώ μαζεύεω τις στάχτες των άλλων πιθανών πόλεων που εξαφανίζονται για να της παραχωρήσουν τη θέση τους, πόλεις που κανείς δεν θα μπορεί πια να ξαναφτιάξει ή να θυμηθεί.”»
Οι Πόλεις και το Αδιέξοδο 1
Μεταβιομηχανικό είναι το σημερινό τοπίο της Γκόθαμ Σίτυ[13], όμως η πόλη μετασχηματίστηκε απίστευτα μέσα σε μισό αιώνα. Όταν την πρωτογνωρίσαμε, στις αρχές της δεκαετίας του 1940, ήταν μια χαρακτηριστική αμερικανική ανάγνωση μιας φουτουριστικής μεγαλούπολης. Ο ήρωας, ένας εκατομμυριούχος μαχητής του Καλού, έσωζε την πόλη από τους εγκληματίες εκπροσώπους του Κακού- η διαφορά με τα άλλα κόμικς ήταν ότι και οι δύο πλευρές είχαν διπλές ταυτότητες. Στα μέσα της δεκαετίας του 1960, όταν άκμαζε η pop culture, η πόλη ντύθηκε με τα καρναβαλίστικα ρούχα της - φωτεινά χρώματα και έντονο μακιγιάζ. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 οι επισκέπτες της Gotham City ανακάλυψαν με φρίκη ότι οι κακοί ήταν στρεβλωμένα, σχεδόν απάνθρωπα, όντα, ότι ο ήρωας ήταν σχεδόν τόσο ψυχωτικός όσο και οι εχθροί του, και ότι η πόλη ήταν παρακμιακή, μετα-γοτθική, ένα σκηνικό ταυτόχρονα high tech και τριτοκοσμικό. Οι κάτοικοί της αντιμετωπίζουν την σύγχρονη πόλη σαν εφιάλτη.
Οι Πόλεις και η Μνήμη 4
Στην άλλη άκρη της κλίμακας -και της ιστορίας- βρίσκεται η πόλη-διαμάντι, η Ντίασπαρ[14]. Ένα δισεκατομμύριο χρόνια στο μέλλον, η ζωτική δύναμη της φυλής έχει στερέψει. Ό,τι επιζεί από την Ανθρωπότητα (φαίνεται να) έχει καταφύγει σε μια τέλεια πόλη, που βιώνει ένα αιώνιο φθινόπωρο. Όλες οι μνήμες της έχουν ανατεθεί στον Κεντρικό Υπολογιστή. Ακόμη και οι ανθρωπότυποι είναι κατατεθειμένοι στη βάση δεδομένων της μηχανής η οποία τους αναβιώνει κατά το δοκούν, σε χρονικές στιγμές επιλεγμένες στην τύχη ώστε η σύνθεση του πληθυσμού της πόλης να είναι, πάντα, διαφορετική. Όταν κουραστούν, οι άνθρωποι ανασυντάσσουν (δηλαδή: λογοκρίνουν) τις αναμνήσεις τους και τις αποταμιεύουν στην ηλεκτρονική τράπεζα μνήμης - με τίμημα να έχουν εκλείψει (ή μάλλον διαγραφεί) η αίσθηση περιπέτειας, η περιέργεια, ο ρομαντισμός. Ώσπου ένας νεαρός, ο μόνος που δεν έχει γεννηθεί ξανά στο παρελθόν, βγαίνει από την μήτρα της Diaspar και ανακαλύπτει ένα χωριό, το Lys, μια κοινωνία ποιμενική, έναν πλανήτη-μουσείο, και ένα παρελθόν επικό. Η πόλη είναι, πλέον, καταδικασμένη να ανοίξει, να αποδεχθεί την αλλαγή.
Οι Πόλεις και η Τεχνολογία 3
Η Θεντάρα[15] είναι σχεδόν μια πόλη. Ή μάλλον είναι σχεδόν δύο. Στη μιά άκρη υπάρχει ο χωρίς πολεοδομικό σχέδιο αχταρμάς μιας πρωτεύουσας ενός φεουδαρχικού κόσμου, ένα χωριό σαν από ευρωπαϊκό μεσαίωνα, στην άλλη το επιβλητικά σχεδιασμένο συγκρότημα των λιγοστών κτηρίων του αρχηγείου των εξωπλανητικών επισκεπτών, ένα προκεχωρημένο φυλάκιο σαν από την εποχή του ευρωπαϊκού αποικισμού. Και οι δύο πληθυσμοί, όμως, είναι ανθρώπινοι - παρά το γεγονός ότι τους χωρίζουν χιλιάδες χρόνια. Ένα διαστημόπλοιο είχε συντριβεί σε κάποιον πλανήτη και οι επιβάτες του αναγκάσθηκαν να τον αποικίσουν. Στους αιώνες που ακολούθησαν, η τεχνολογία τους εξελίχθηκε προς μη μηχανικές κατευθύνσεις ενώ η κοινωνία τους εκφυλίστηκε σε φεουδαρχική. Δύο χιλιάδες χρόνια αργότερα τα διαστημόπλοια της γήινης συνομοσπονδίας, της οποίας η τεχνολογία αποτελεί συνέχεια της δικής μας, επανακαλύπτουν τον πλανήτη. Στην Τhendara συνυπάρχουν, αμήχανα, εκπρόσωποι και των δύο κλάδων της Ανθρωπότητας που χωρίζονται από έναν απλό τοίχο. Όμως η πραγματική απόσταση είναι τεράστια.
Οι Πόλεις και το Αδιέξοδο 2
Η Υζόρντερρεξ[16] δεν υπάρχει στον πραγματικό κόσμο: είναι η πρωτεύουσα των Επτά Επικρατειών. Βρίσκεται στην Δεύτερη Επικράτεια, γιατί η Πρώτη, η κορυφαία, είναι «κλειστή». Η πόλη είναι αχανής και αποτελεί ένα συνονθύλευμα αρχιτεκτονικών ρυθμών, κτηρίων χτισμένων στην διάρκεια των δεκάδων αιώνων ύπαρξής της. Η πόλη, όπως και η Επικράτεια, γνώρισε ποικίλλες μορφές διακυβέρνησης, και κάθε μια της άφησε ανεξίτηλα τα ίχνη της στη μορφή της. Στον ουρανό της κυριαρχεί, μόνιμα, ένας τεράστιος κομήτης - που απ' την αυγή της ιστορίας θεωρείται κακός οιωνός. Όταν την επισκεπτόμαστε, η Yzordderrex στενάζει υπό την διοίκηση του Αυτάρχη ο οποίος κρατάει στην σιδηρά του πυγμή τις πέντε ανοιχτές εξωπραγματικές Επικράτειες και ετοιμάζεται να καταλάβει την έσχατη - τον Κόσμο μας. Στο κέντρο, όμως, της πόλης βρίσκεται ο Άξονας, μια τεραστίων διαστάσεων πέτρινη στήλη. Όταν αυτή πληγεί -αμφισβητηθεί- και καταρρεύσει, αρχίζει μια σταδιακή αλλά ανεξέλεγκτη αποδόμηση της πόλης η οποία οδηγείται στην τελεσίδικη συντριβή.
Οι Πόλεις και η Μοναξιά 1
Οι κάτοικοι της Λούνα[17] κοιτούν την Γη από μακριά: δεν θα μπορέσουν ποτέ να ξαναπατήσουν στον μητρικό πλανήτη. Οι Εισβολείς, πριν από 200 χρόνια, έκαναν έξωση στην Ανθρωπότητα η οποία αναγκάστηκε να μετοικήσει στα υπόλοιπα σώματα του ηλιακού συστήματος. Οι Εισβολείς (που κανείς ποτέ δεν έχει δει) είναι οι άγγελοι με την ρομφαία. Όφις είναι οι ίδιοι οι άνθρωποι. Η Luna δεν είναι, στ' αλήθεια, πόλη - μάλλον ως τεχνητό περιβάλλον πρέπει να νοηθεί. Ένα habitat απόλυτα ελεγχόμενο από τον Κεντρικό Υπολογιστή. Και οι άνθρωποι είναι σαν φάλαινες που έχουν εξοκείλει πάνω σε μιαν Ατσάλινη Ακτή. Η ανία τούς οδηγεί σε ποικίλλες κοινωνικά αποδεκτές επιλογές, από οριακές όπως η επαναληπτική αυτοκτονία, ως τετριμμένες όπως η κάθε λίγα χρόνια αλλαγή φύλου (και σ' αυτό ακολουθούν τους κατοίκους του Τρίτωνα, της πρωτεύουσας του ομώνυμου δορυφόρου του Ποσειδώνα[18]). Η ζωή τους συνιστά μιαν αντίφαση: είναι πολύπτυχοι άνθρωποι - κι όμως μονοδιάστατοι.
«Ο Μεγάλος Μινγκ έχει έναν άτλαντα όπου είναι συγκεντρωμένοι οι χάρτες όλων των πόλεων [...] Ο κατάλογος των μορφών είναι ατελείωτος: ως τη στιγμή που κάθε σχήμα θα έχει βρει την πόλη του, καινούργιες πόλεις θα συνεχίσουν να γεννιούνται. Όταν οι μορφές εξαντλούν τις παραλλαγές τους και διαλύονται, αρχίζει το τέλος των πόλεων. Στους τελευταίους χάρτες του άτλαντα υπάρχει μια πληθώρα από δίκτυα χωρίς αρχή ή τέλος, πόλεις στο σχήμα του Λος Άντζελες, στο σχήμα του Κυότο-Οζάκα, χωρίς σχήμα.»
Οι Πόλεις και η Μνήμη 5
Τρεις μεγάλες πόλεις έχουν πλέον μείνει στη Γη: η Ρουμ, η Παρίς κι η Γιορσλέμ[19]. Και οι τρεις είναι ιερές, αν και σε μεγάλο ποσοστό αποτελούνται από παραγκουπόλεις. Οι άνθρωποι αυτής της μακρινής μελλοντικής Γης ονειρεύονται να κάνουν προσκηνύματα και στις τρεις, διατρέχοντας τα παράλια της οικουμενικής θάλασσας. Οι περισσότεροι άνθρωποι ανήκουν σε συντεχνίες: είναι Άρχοντες, Σοφοί, Στρατιώτες ή Παρατηρητές (που επισκοπούν τους ουρανούς μήπως και Ξένοι εισβάλουν στον πλανήτη). Όμως, υπάρχουν και οι Άτεχνοι, που βρίσκονται εκτός συντεχνιών - ίσως και εκτός ανθρώπινου είδους: μεταξύ τους και οι Ιπτάμενοι, άνθρωποι-λιβελλούλες, υπέροχοι, ποιητικοί. Στην Ρουμ, πόλη αυστηρή που υποκρίνεται πως θυμάται τόσο το αυτοκρατορικό όσο και το αρχιερατικό της παρελθόν, δεν αποδέχονται την διαφορά - άσχετα αν ανέχονται εκατοντάδες εξαθλιωμένους ζητιάνους, τυφλούς, ανάπηρους, παραμορφωμένους. Αυτό θα ανατραπεί όταν αναλάβει την εξουσία ένας Άτεχνος - που αποδεικνύεται και Ξένος. Η πόλη θα προσαρμοστεί, υποκριτικά, ύπουλα, προσποιητά. Οι πόλεις δεν είναι ειλικρινέστερες από τους κατοίκους τους.
Οι Πόλεις και η Τεχνολογία 4
Το Τόκυο-Γιοκοχάμα είναι η μεγαλύτερη πόλη στον κόσμο σήμερα. Αύριο θα είναι ακόμη μεγαλύτερη. Στα σοκκάκια της θα κυκλοφορούν αλήτες, όχι μόνο γιαπωνέζοι αλλά και αμερικάνοι, αυστραλοί, ευρωπαίοι, που για λίγες πιστωτικές θα είναι έτοιμοι να βάλουν το κεφάλι τους στην λαιμητόμο - ή μάλλον να βάλουν ένα βύσμα στο κεφάλι τους και να μπούν στον Κυβερνοχώρο για να κλέψουν κάποιο μυστικό από μιαν αντίπαλη ομάδα (κυβέρνηση, εταιρεία, πανεπιστήμιο). Αυτό το Τόκυο[20] είναι σκοτεινό, κι ο ουρανός του είναι σαν μια οθόνη τηλεόρασης που την έχεις γυρίσει σε νεκρό κανάλι. Η πόλη είναι ακατανόητη, και οι κάτοικοί της είναι καταναλωτές, όχι δημιουργοί. Το αύριο είναι κιόλας σήμερα.
Οι Πόλεις και το Αδιέξοδο 3
Για να περάσεις στην επόμενη πόλη πρέπει να διασχίσεις τον μεγάλο ωκεανό. Εάν υπάρχει μια περιοχή που εκφράζει καλύτερα το Αμερικανικό Όνειρο, αυτή είναι η Καλιφόρνια και αυτήν την ενσαρκώνει απόλυτα το Λος Άντζελες. Η Πόλη των Αγγέλων, όμως, έχει πια εκπέσει και βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή: το μέλλον της κάθε άλλο παρά προβλεπτό είναι. Ανοίγονται μπροστά μας οι εκδοχές, βλέπουμε τις λεωφόρους των πιθανοτήτων να απλώνονται στον ήλιο. Θα αγωνιά η πόλη κάτω από την ιαπωνική πολιτισμική υπεροχή[21], σαπίζοντας μέσα στην μόνιμη βροχή, με τον πληθυσμό της διαιρεμένο ανάμεσα στους ανθρώπους και τις ρέπλικες; Θα υποφέρει από τον ηπειρωτικό αποκλεισμό του ιαπωνικού Πολεμικού Ναυτικού, ανήκοντας σε μια ηττημένη Αμερική[22]; Θα συνεχίζει να εξαρτάται από τις αμυντικές βιομηχανίες, σε ένα ψυχροπολεμικό διεθνές περιβάλλον όπου επιζεί η ΕΣΣΔ, υποφέροντας από την άναρχη δόμηση, την διάρρηξη του κοινωνικού της ιστού, τον περιβαλλοντικό μαρασμό[23]; Ή θα βρει την δύναμη να μετασχηματιστεί σε μια ιδεατή κοινωνία, έναν οικολογικό παράδεισο, ανακαλύπτοντας τον κοινοτισμό[24]; Οι πόλεις έχουν το μέλλον που εμείς καθορίζουμε γι' αυτές.
Οι Πόλεις και η Μοναξιά 2
Η σκοτεινή αντανάκλαση του Λος Άντζελες ακούει στο όνομα Νέα Υόρκη. Τις ενώνει η ίδια ήπειρος, τις χωρίζουν όλα τα υπόλοιπα. Η Νέα Υόρκη είναι η πόλη των μοναχικών ανθρώπων, ήδη από την εποχή των μεταναστών που έρχονταν κατά κύματα για να κατακτήσουν το προσωπικό τους όνειρο. Στην πόλη αυτή οι άνθρωποι θα μένουν ολοένα και περισσότερο κάτω από την επιφάνεια, σε σπηλιές από ατσάλι, θα θαφτούν μέσα της και θα φοβούνται την έξοδο από την φυλακή τους[25]. Η ίδια η θέα του ανοιχτού ουρανού θα τους προξενεί τρόμο: η κλειστοφοβία θα ανελιχθεί σε ανάγκη. Ή, ακόμα χειρότερα, θα μένουν μέσα σε μια αχανή «λαϊκή πολυκατοικία» η οποία θα αναπτυχθεί, η ίδια, σε πόλη-μέσα-στην-πόλη[26] και θα ζουν, ίσως, και ολόκληρη τη ζωή τους εκεί μέσα: η κλειστοφοβία θα αναχθεί σε αρετή.
Οι Πόλεις και η Πραγματικότητα 1
Η Πόλη υπήρξε το πρώτο τεχνητό περιβάλλον και άλλαξε για πάντα τη σχέση του ανθρώπου με τον χώρο. Όταν τα τεχνητά περιβάλλοντα εξελίσσονται τόσο που οι άνθρωποι να φθάνουν στο σημείο να αναρωτιούνται αν οι πόλεις τους είναι πραγματικές - ή, μάλλον, αν είναι αληθινές - τότε η ίδια η φύση των πόλεων αρχίζει να αμφισβητείται. Η εικονική πραγματικότητα μπορεί να “συνθέσει” πόλεις απόλυτα πιστευτές γι' αυτούς που ζουν μέσα σ' αυτές, ένα “Λος Άντζελες” του παρελθόντος[27], μια “Μαδρίτη” του παρόντος[28], μια “Νέα Υόρκη” του εγγύς μέλλοντος[29]. Στο απώτερο μέλλον, η σύγκλιση μικροηλεκτρονικής και βιογενετικής οδηγεί σε κατάλυση του ορίου ζωής-μηχανής, σε αμφισβήτηση του διαχωρισμού επαρχίας-μητρόπολης [30], σε αμφιβολία σχετικά με το “πέρασμα” από την μία στην άλλη, σε αντιπαράθεση σχετικά με την αληθοφάνεια των βασικών μας υποθέσεων, που θεωρούμε δεδομένες. Τα όρια της πόλης μου είναι τα όρια του κόσμου μου.
«Ο Φλας συνεχίζει να δίνει αναφορά για το ταξίδι του αλλά ο αυτοκράτορας δεν τον άκουγε πιά, τον διέκοπτε:
“Από τώρα και στο εξής εγώ θα σου περιγράφω πόλεις κι εσύ θα μου λες αν πράγματι υπάρχουν κι αν είναι όπως τις έχω φανταστεί. Πρώτα θα σε ρωτήσω για μια κλιμακωτή πόλη [...]”
“Κύριε ήσουν αφηρημένος. Γι' αυτήν ακριβώς την πόλη σου μιλούσα όταν με διέκοψες.”
“Την ξέρεις; Πού βρίσκεται; ... »
Οι Πόλεις και το Μέλλον
Φθάνουμε στο τέλος της περιπλάνησής μας: οι πόλεις (πετράδια ή σκουπίδια, φυλακές ή μήτρες, παράδεισοι ή εφιάλτες, μνημεία αλαζονίας ή υπολείμματα παρακμής, αντικειμενικοί τόποι ή υποκειμενικά παραληρήματα) θα εξελιχθούν, κάποτε, σε ιδιαίτερους κόσμους. Ανεξάρτητους. Σε κάποιο απ' όλα τα πιθανά ή απίθανα μέλλοντα, μια πόλη θα απαχθεί από εξωγήινους που στοχεύουν να πειραματιστούν με την ανθρώπινη φυλή. Η πόλη -που ζει συνεχώς στο σκοτάδι- αλλάζει απροσδόκητα -και εφιαλτικά- κάθε νύχτα, την ώρα που ολόκληρος ο πληθυσμός της πέφτει σε τεχνητή νάρκη[31]: είναι το τέρας που οι ίδιοι οι άνθρωποι έχουν κατασκευάσει, και το οποίο οι εξωγήινοι οδηγούν στην έσχατη εξέλιξή του. Σε κάποιο άλλο μέλλον, κατά τη διάρκεια της τρίτης Χιλιετίας οι άνθρωποι θα αναπτύξουν συσκευές αντιβαρύτητας που θα καταστήσουν τα διαστημόπλοια περιττά: οι ίδιες οι πόλεις θα μπορούν να αποκολληθούν από τον μητρικό πλανήτη, να διασχίζουν τις ερημικές εκτάσεις του διαστήματος, να διασπαρούν σαν σπόροι της Ανθρωπότητας στο Αχανές. Η τελευταία πόλη που το έπραξε αυτό ήταν, πάλι, η κατ' εξοχήν Μητρόπολις, η Νέα Υόρκη (πιό συγκεκριμένα η Νήσος Μανχάτταν[32]) η οποία, το 3111, αναλήφθηκε στους ουρανούς. Ο κύκλος κλείνει. Η ιστορία της Πόλης τελειώνει. Η ιστορία των εξερευνήσεων αρχίζει. Ξανά.
« ... Ποιό είναι τ' όνομά της;”
“Δεν έχει όνομα και δεν βρίσκεται πουθενά. Σου επαναλαμβάνω το λόγο που σ'την περιέγραφα: από τον αριθμό των πόλεων που μπορούμε να φανταστούμε πρέπει να αποκλείσουμε εκείνες που τα στοιχεία τους συναθροίζονται χωρίς να τα συνδέει κάποιο νήμα, χωρίς έναν εσωτερικό κανόνα, προοπτική, συνδιαλλαγή. Με τις πόλεις συμβαίνει ό,τι και με τα όνειρα: μπορούμε να ονειρευτούμε οτιδήποτε γεννάει η φαντασία, αλλά ακόμα και το πιο απροσδόκητο όνειρο είναι ένας οιωνός που κρύβει έναν πόθο ή το αντίθετό του, έναν φόβο. Οι πόλεις, όπως και τα όνειρα, είναι καμωμένες από πόθους και φόβους, ακόμα κι αν το νήμα της συνδιαλλαγής τους είναι μυστικό, οι κανόνες τους παράλογοι, οι προοπτικές τους απατηλές και το κάθε τι σ' αυτές κρύβει κάτι άλλο.[...] Αυτό που χαίρεσαι σε μια πόλη [...] είναι η απάντηση που δίνει σ' ένα σου ερώτημα.”»
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΗΓΕΣ
[1] Τα αποσπάσματα (με εξαίρεση την υποκατάσταση του Κουμπλάι Χαν από τον Αυτοκράτορα Μινγκ και του Μάρκο Πόλο από τον Φλας Γκόρντον) μεταγράφονται κατά λέξη από το βιβλίο Le Cittΰ Invisibili (1972) του Italo Calvino, σε μετάφραση Ε. Γ. Ασλανίδη & Σ. Καπογιαννοπούλου, Εκδόσεις Οδυσσέας, (C) 1982. Ο Flash Gordon δημιουργήθηκε το 1934 από τον Alex Raymond. Το 1951 την σκυτάλη πήρε ο Dan Barry.
[2] Paris au XXe Siecle, μυθιστόρημα του Jules Verne, το οποίο γράφτηκε το 1863 (την πρώτη χρονιά της συγγραφικής καριέρας του «πατέρα της επιστημονικής φαντασίας»), απορρίφθηκε από τον εκδότη του, εγκαταλείφθηκε από τον συγγραφέα και ανακαλύφθηκε, τυχαία, το 1994.
[3] L' Ile a hιlice (1895), μυθιστόρημα του Jules Verne.
[4] In the Year 2889, νουβέλα με την υπογραφή του Jules Verne, γραμμένη από τον γιό του Michel, δημοσιευμένη στην Αμερική, στα αγγλικά, το 1889. (Εκδόθηκε στα γαλλικά το 1890 με τίτλο La journee d' un journaliste americain en 2890).
[5] Metropolis (1926), κινηματογραφική ταινία του Fritz Lang σε σενάριο της Thea von Harbou.
[6] Berlin: Die Sinfonie der Grossstadt, [Βερολίνο: Η Συμφωνία της Μεγαλούπολης] (1927), ταινία του Walter Ruttman, σε σενάριο Karl Freund και Carl Mayer. Ασπρόμαυρο ντοκιμαντέρ (με στοιχεία υπόθεσης) που καταγράφει και περιγράφει ένα εικοσιτετράωρο από τη ζωή του Βερολίνου.
[7] The Time Machine (1895), μυθιστόρημα του H. G. Wells.
[8] Alphaville (1965), κινηματογραφική ταινία του Jean Luc Godard.
[9] «Lemmy Caution», σειρά του συγγραφέα Peter Cheyney (1896-1951).
[10] Hyperion (1989), The Fall of Hyperion (1990), μυθιστορήματα του Dan Simmons.
[11] Dhalgren (1975), μυθιστόρημα του Samuel Delany.
[12] Foundation (1951), Foundation and Empire (1952), Second Foundation (1953), τριλογία του Isaac Asimov.
[13] Batman, κόμικ και σειρά graphic novels που εκδίδονται από την DC Comics από το 1939. Πρώτος σχεδιαστής ο Bob Kane (1939). Πρόσφατα «εικονογραφικά μυθιστορήματα» έχουν εκδόσει μεταξύ άλλων οι γραφίστες Frank Miller (The Dark Knight Returns, 1986), Brian Bolland (The Killing Joke, 1988) και Dave McKean (Arkham Asylum, 1989). Τον ήρωα (μετά από μια αφελή απόπειρα το 1966) ξαναζωντάνεψε κινηματογραφικά ο Tim Burton στο Batman (1989). Ακολούθησαν (μεταξύ άλλων): Batman Returns (1992), Batman Forever (1995) και Batman And Robin (1997).
[14] The City and the Stars (1956), μυθιστόρημα του Arthur C. Clarke [πρώτη εκδοχή: Against The Fall of Night (1948)]
[15] The Heritage of Hastur (1975) και άλλα μυθιστορήματα και συλλογές διηγημάτων από την σειρά Darkover της Marion Zimmer Bradley.
[16] Imajica (1991), μυθιστόρημα του Clive Barker.
[17] The Steel Beach (1991), μυθιστόρημα του John Varley, που εντάσσεται στην σειρά Eight Worlds.
[18] Triton (1976), μυθιστόρημα του Samuel Delany.
[19] Nightwings (τελική μορφή: 1969), κύκλος από τρεις νουβέλες του Robert Silverberg.
[20] Neuromancer (1984), μυθιστόρημα του William Gibson.
[21] Blade Runner (1982), κινηματογραφική ταινία του Ridley Scott, βασισμένη στο μυθιστόρημα του Philip K. Dick «Do Androids Dream of Electric Sheep?» (1968).
[22] The Wild Shore (1984), [23] The Gold Coast (1988), [24] Pacific Edge (1990), που συναποτελούν το τρίπτυχο «Orange County» του Kim Stanley Robinson.
[25] The Caves of Steel (1954), μυθιστόρημα του Isaac Asimov.
[26] 334 (τελική μορφή: 1972), αρθρωτό μυθιστόρημα του Thomas Disch.
[27] The thirteenth floor (1999), ταινία του Joseph Rusnak
[28] Abre los ochos (1998), ταινία του Alejandro Amenabar. (Ξαναγυρίστηκε στα αγγλικά, στις ΗΠΑ, από τον Cameron Crow με τίτλο Vanilla Sky [2001]).
[29] Matrix (1999), ταινία των Larry & Andy Watchovsky
[30] eXistenZ (1999), ταινία του David Cronenberg
[31] Dark City (1997), ταινία του Alex Proyas.
[32] Cities in Flight (1955, 1957, 1958, 1962), κύκλος τεσσάρων μυθιστορημάτων του James Blish.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου