ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Προσπαθώντας να μελετήσουμε τις κυριότερες μεταναστευτικές κινήσεις των Ελλήνων κατά τη διάρκεια των πέντε τελευταίων αιώνων, θα ξεκινήσουμε από αυτές που συνοδεύουν τον επιθανάτιο ρόγχο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας (15οςαι.) και στη συνέχεια σχετίζονται με τις εμπορικές ενασχολήσεις των Ελλήνων εκτός των ορίων της πατρίδας των, μεσούσης της κραταιάς Οθωμανικής αυτοκρατορίας (17ος-18ος αι.)
Μετά την επανάσταση του 1821 και τη δημιουργία του ελεύθερου ελληνικού κράτους, μέχρι τις μέρες μας, η μεταναστευτική κίνηση των Ελλήνων γνωρίζει περιόδους έξαρσης, ιδίως κατά τα μέσα και τέλη του 19ου αι.
Τέλος, θα μας απασχολήσουν οι πολυπληθείς μεταναστεύσεις (και παλιννοστήσεις) των Ελλήνων από (και προς) τις 5 ηπείρους, κατά τη διάρκεια του πλέον πολυτάραχου αιώνα, του 20ου .
Για τη λεπτομερέστερη μελέτη του φαινομένου, είναι απαραίτητο να αναζητηθούν και να αναλυθούν οι παράγοντες που ώθησαν τα βήματα των Ελλήνων προς -και από- την αλλοδαπή, σε καθεμιά από τις μελετώμενες περιόδους : παράγοντες εξωτερικοί (κατακτήσεις - εξαναγκαστικές πιέσεις άλλων λαών, ενθαρρύνσεις, παροχές ευκαιριών εργασίας ή μόρφωσης) και εσωτερικοί (έλλειψη οικονομικών πόρων, πολιτική κατάσταση)
1. ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 15ο -16ο ΑΙ.
1.1. Βυζαντινοί λόγιοι στη Δύση : Η άλωση της Πόλης, φέρνει μεγάλο αριθμό λογίων του Βυζαντίου, σε αναζήτηση πνευματικού και εργασιακού καταφύγιου στη Δύση, όπου πνέει ο ευνοϊκός άνεμος της Αναγέννησης.
Πριν και μετά τη Σύνοδο της Φερράρας- Φλωρεντίας (1438-1439), Βυζαντινοί λόγιοι εγκαθίστανται σε πόλεις της Ιταλικής χερσονήσου (αργότερα και της Γαλλίας), είτε για θρησκευτικούς- πολιτικούς- πολιτισμικούς λόγους, είτε ως προσκεκλημένοι ευγενών και ηγεμόνων, προστατών των Γραμμάτων.
Στον μακρύ κατάλογο εκείνων που εγκαταλείπουν το Βυζάντιο, για να μεταλαμπαδεύσουν στη Δύση την αρχαία ελληνική γραμματεία, διδάσκοντάς την, μεταφράζοντας και αντιγράφοντας χειρόγραφα ή επιμελούμενοι τις πρώτες έντυπες εκδόσεις των (τυπογραφεία της Βενετίας ) αναφέρουμε τους : Ιωάννη Αργυρόπουλο, Δημήτριο Χαλκοκονδύλη, Γεώργιο Τραπεζούντιο, Κων/νο και Ιανό Λάσκαρι, Γεώργιο Ερμώνυμο, Ανδρόνικο Κάλλιστο και Μάρκο Μουσούρο
Παρά τις αντίξοες συνθήκες που αντιμετώπισαν (δυσκολίες ταξιδιού στη Δύση, δυσχέρεια εύρεσης εργασίας, φθόνος ή και εξαναγκασμός απάρνησης του ορθόδοξου δόγματος από φιλοπαπικούς κύκλους), «οι άνδρες ούτοι συνετέλεσαν ου μόνον εις το να αναζωπυρώσωσι την των ελληνικών γραμμάτων σπουδήν εν τη Εσπερία, αλλά και εις το να υποθάλψωσι την προς το ελληνικόν έθνος συμπάθειαν των λογιωτέρων αυτής τάξεων» . Σημαντική είναι επίσης η παρουσία των Ελλήνων ζωγράφων-αγιογράφων της «Κρητικής Σχολής» στα καλλιτεχνικά δρώμενα της Βενετίας.
Στον «Πνευματικό διάλογο» μεταξύ Ανατολής-Δύσης, εντάσσεται και η ίδρυση του «Φλαγγίνειου Φροντιστηρίου» και της «Ελληνικής Σχολής» στη Βενετία, και του Ελληνικού Κολεγίου στη Ρώμη, που λειτούργησαν ως εφαλτήρια για την ανάδειξη πολλών Ελλήνων επιστημόνων, που σπούδασαν στα γειτονικά Πανεπιστήμια (κυρίως της Padova).
Πάντως, οι μετακινήσεις των Βυζαντινών λογίων προς τη Δύση του 15ου αι., δε μπορούν να συγκριθούν με τη συστηματική, μαζική και ποικιλόμορφη (από άποψη κοινωνικής -εργασιακής διαστρωμάτωσης) μεταναστευτική κίνηση των Ελλήνων κατά τους επόμενους αιώνες.
1.2. Μετακινήσεις πληθυσμιακών ομάδων, μετά από πρόσκληση ηγεμόνων της Δύσης : Οι Ηγεμόνες της Βενετίας, Ισπανίας, Νεάπολης και του Βασιλείου των Δύο Σικελιών, εφαρμόζουν ένα οργανωμένο πρόγραμμα εποικισμού ερημωμένων - εγκαταλελειμμένων περιοχών και επάνδρωσης ετοιμοπόλεμων στρατιωτικών μονάδων ελαφρού ιππικού («Stradioti» ), προσκαλώντας εποίκους ή στρατολογώντας μισθοφόρους πολεμιστές από βενετοκρατούμενα ελληνικά εδάφη.
Τέλος, οι «Διομολογήσεις» , οδηγούν σημαντικό αριθμό Ελλήνων εμπόρων σε οικειοθελή μετακίνηση από Βενετοκρατούμενες περιοχές της Ανατολής (Κρήτη, Πελοπόννησο, Κύπρο), προς την έδρα της «Γαληνοτάτης Δημοκρατίας».
Το 1498, ιδρύεται η Ελληνική Αδελφότητα της Βενετίας, κατά τα πρότυπα των συντεχνιών της Βενετικής επικράτειας και διοικείται από 15μελές συμβούλιο. Ακολουθούν οι «κοινότητες» της Αγκώνας και του Λιβόρνο.
2. ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 17ο -18ο ΑΙ.
Τα εποικιστικά σχέδια των Δυτικών ηγεμόνων, φέρνουν ομάδες κατοίκων της Πελοποννήσου (κυρίως της Μάνης), να εγκατασταθούν στην Κορσική, τη Νεάπολη και τη Μινόρκα, όπου τους παρέχονται προνόμια (απαλλαγή στρατιωτικών υποχρεώσεων) και κίνητρα για καλλιέργεια γης, οικοδόμηση οικιών και μεταφορά των οικογενειών τους.
Ακόμη, έμποροι, κινούνται προς τη Δύση ατομικά ή σε μικρές ομάδες και δημιουργούν εύρωστες ελληνικές παροικίες εμπορικού χαρακτήρα, υπό τις επιταγές του οικονομικού ανταγωνισμού Δυτικών και Κεντρο-ευρωπαϊκών δυνάμεων στο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου .
Οι Συνθήκες του Κάρλοβιτς (1699) - Πασσάροβιτς (1718) και του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) δίνουν νέα ώθηση στις μεταναστευτικές κινήσεις των Ελλήνων. Δημιουργούνται ακμάζουσες παροικίες στην Τεργέστη, Βιέννη, Βουδαπέστη, Τρανσυλβανία (Βόρεια Ρουμανία) και την Οδησσό, Ταγανρόκ και Μαριούπολη (Νότια Ρωσία), κατά παρότρυνση των εκεί ηγεμονιών. Οι διευκολύνσεις εγκατάστασης, απόκτησης γαιών, ανέγερσης ναών, ίδρυσης σχολείων, ανάπτυξης εμπορικών επιχειρήσεων που παρέχονται, αποφέρουν οικονομική ευμάρεια και κοινωνική ανέλιξη των Ελλήνων των παροικιών .
Στη Βιέννη (παραλαμβάνει από τη Βενετία τα σκήπτρα της ελληνικής εκδοτικής δραστηριότητας), λειτουργούν τυπογραφεία (Th. Trattner, Jos. Βaumaister) όπου τυπώνονται επιστημονικά συγγράμματα, βιβλία και επαναστατικά κείμενα του Ρήγα Βελεστινλή.
Οι Οικονομικές δραστηριότητες των παροίκων έχουν να κάνουν με :
α. την άσκηση του διαμετακομιστικού εμπορίου κατά μήκος των εμπορικών οδών χερσαίων ή θαλάσσιων : εξαγωγή πρώτων υλών από περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ( βαμβάκι, δέρματα, μαλλί, λάδι, καπνό, κρασί ) και εισαγωγή έτοιμων προϊόντων (υφάσματα- είδη μεταλλουργίας)
β. την οργάνωση και ανάπτυξη εμπορικών δικτύων (Χίος- τέλη του 18ου αι,),
γ. τις ναυτιλιακές- χρηματιστηριακές- τραπεζικές- ασφαλιστικές επιχειρήσεις (Υδραίοι, Ψαριανοί, Κεφαλλήνιοι, Ζακυνθινοί )
δ. την μεταποιητική βιοτεχνική - βιομηχανική δραστηριότητα : εργαστήρια κατασκευής επενδυτών , ποτοποιεία, κηροποιεία, ερυθροβαφεία βαμβακονημάτων (Αμπελάκια Θεσσαλίας)
3. ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 19ο ΑΙ.
Οι διώξεις των Τούρκων και οι συστηματικοί εκπατρισμοί των Ελλήνων, σε συνδυασμό με την οικονομική δυσπραγία, κάνει τους σκλαβωμένους να ακολουθήσουν το δρόμο της ξενιτιάς, κάτι που συνεχίστηκε και μετά την επανάσταση του 1821 και τη δημιουργία του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Μέχρι το 1880 περίπου, οι περισσότεροι Έλληνες που άφηναν την πατρογονική γη, αναζητώντας καλύτερες συνθήκες εργασίας, κατέφευγαν σε γειτονικές επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με συμπαγή ελληνικό πληθυσμό. Αρκετοί απ΄ αυτούς, (προερχόμενοι από άγονες ορεινές περιοχές της Ηπείρου και Δ. Μακεδονίας) απασχολούνταν ως εποχιακοί εργάτες γης, αρτοποιοί και μεταλλωρύχοι.
Στα μέσα του 19ου αι. παρατηρείται μια αλλαγή στην κατεύθυνση των μετοικεσιών, προς τα λιμάνια της Ανατολικής Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας., οφειλόμενη στην αύξηση των εξαγωγών σιτηρών από την Νότια Ρωσία προς την Δυτική Ευρώπη. Δημιουργούνται, έτσι, μεγάλες ναυτιλιακές- ναυλομεσιτικές εταιρείες που απασχολούν ελληνικά εργατικά χέρια ή ανήκουν σ΄ αυτά.
Οι ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας (Αντικαύκασος, Βόρειος Καύκασος, βόρεια και ανατολικά παράλια του Ευξείνου Πόντου) γνωρίζουν μέρες ευημερίας.
Στον αντίποδα αυτής της κατεύθυνσης μετοικεσιών, τα έργα της διώρυγας του Σουέζ στην Αίγυπτο, έρχονται να προσθέσουν έναν ακόμα πόλο έλξης για τους Έλληνες : η εκεί παρουσία τους, είναι ιδιαίτερα ισχυρή, αφού εκτός από την Αλεξάνδρεια και το Κάιρο, δημιουργούνται παροικίες σε ακόμα τριανταπέντε μικρότερες πόλεις.
Η Μετανάστευση προς τις Η.Π.Α. στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αι., συντελείται με γοργούς ρυθμούς και προετοιμάζει τον μεταναστευτικό πυρετό των επόμενων δεκαετιών.
4. ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20ο ΑΙ.
Η Μετανάστευση προς τις ΗΠΑ, υπήρξε σημαντική διέξοδος για το πληθυσμιακό πλεόνασμα της Ευρώπης τα τελευταία 150 χρόνια, ιδιαίτερα όμως για τα ελληνικά δεδομένα, δίνει την εικόνα πανδημίας.
Οι εγγενείς αδυναμίες της ελληνικής κοινωνίας και οι διεθνείς συγκυρίες , φέρνουν τους Έλληνες στα πέρατα του κόσμου: ΗΠΑ, Καναδά, Λατινική Αμερική, Αυστραλία, Αίγυπτο, Σουδάν, Νότια Αφρική, Αιθιοπία, Δυτική- Κεντρική Ευρώπη.
Η χώρα, στερείται το πιο ζωντανό , αναπαραγωγικό τμήμα του πληθυσμού της, με ανυπολόγιστες δημογραφικές και κοινωνικές συνέπειες.
Η αποκοπή των δεσμών των μεταναστών με την Ελλάδα, εκτός από την μακρινή απόσταση που τους χωρίζει και τους «μικτούς γάμους», ενθαρρύνεται συχνά από την πολιτική της «αφομοίωσης» και «κοινωνικής ενσωμάτωσης», που εφαρμόζουν οι χώρες υποδοχής .
Οι Έλληνες της Βόρειας Αμερικής, απασχολούνται ως ανειδίκευτοι εργάτες στα μεγάλα εργοτάξια της διώρυγας του Παναμά και των σιδηροδρομικών γραμμών των Δυτικών Πολιτειών ή αναζητούν εφήμερες βιοποριστικές λύσεις (μάγειροι, καθαριστές, υπηρέτες κλπ).
Στη μεταπολεμική περίοδο , οι Έλληνες μετανάστες στρέφουν την πυξίδα τους προς νέες κατευθύνσεις. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την πολιτική περιορισμού των μεταναστεύσεων που εφαρμόζουν μερικές χώρες που σε προηγούμενες δεκαετίες δέχθηκαν τα ελληνικά εργατικά χέρια, ή πολιτικές- κοινωνικές ανακατατάξεις των χωρών αυτών, ενισχύουν τα φαινόμενα ξενοφοβίας - εθνικισμού και οδηγούν παλιές εύρωστες ελληνικές παροικίες σε παρακμή .
Η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, το Βέλγιο, η Βρετανία, η Γαλλία και - σε μικρότερα ποσοστά - άλλες χώρες της Δυτικής Ευρώπης, παραλαμβάνουν τώρα τη σκυτάλη κι ανεβάζουν τον μεταναστευτικό πυρετό των Ελλήνων .
Τέλος, στη δεκαετία , του1970 δίνεται η χαριστική βολή για τον ήδη συρρικνωμένο πληθυσμό της ελληνικής υπαίθρου, με τα κύματα εσωτερικής μετανάστευσης προς το λεκανοπέδιο της Αττικής και τα άλλα μεγάλα αστικά κέντρα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται (προχειρότητα πολεοδομικού σχεδιασμού, άναρχη οικοδόμηση, υδροκέφαλη δημόσια διοίκηση κλπ).
5.ΕΠΑΝΑΠΑΤΡΙΣΜΟΙ- ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΗΣΕΙΣ
5.1. Παλιννοστούντες οικονομικοί μετανάστες και πολιτικοί πρόσφυγες
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1960, η μεταναστευτική κίνηση των Ελλήνων, αλλάζει κατεύθυνση ροής : χιλιάδες μετανάστες επιστρέφουν στην Ελλάδα, ακόμα κι εκείνοι που στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια εγκατέλειψαν μαζικά την πατρίδα για να αναζητήσουν καλύτερη τύχη στη Δυτική Ευρώπη. Τα στατιστικά στοιχεία που υπάρχουν, μαρτυρούν το μέγεθος του φαινομένου, που γίνεται πιο έντονο στην αρχή της επόμενης δεκαετίας .
Εκτός από τους εργάτες της Δυτικής Ευρώπης, τους μετανάστες της πρώτης (και δεύτερης) γενιάς από τις Η.Π.Α., τον Καναδά, την Αυστραλία και την Αφρική, επαναπατρίζονται ακόμη πολιτικοί πρόσφυγες : εκείνοι που μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο από Βαλκανικές - Ανατολικοευρωπαϊκές χώρες και από Σοβιετικές Δημοκρατίες
Ιδιαίτερα οφείλουμε να σταθούμε σε δύο ομάδες παλιννοστούντων της κατηγορίας αυτής :
α)οι ομογενείς που εγκαταλείπουν «εκόντες-άκοντες» τις παλιές ελληνικές εστίες του Καυκάσου, της νότιας Ρωσίας και της κεντρικής Ασίας και
β) εκείνοι που προέρχονται από την ελληνική μειονότητα της Βόρειας Ηπείρου.
Αρκετές φορές η παλιννόστηση των Ελλήνων εργατών οφείλεται περισσότερο σε παράγοντες που έχουν να κάνουν με τις χώρες υποδοχής και λιγότερο με την Ελλάδα.
Έτσι, για παράδειγμα η ενιαία Γερμανία της τελευταίας δεκαετίας του 20ού αι. , ταλανίζεται από μια διαρκώς διογκούμενη ανεργία, που σε συνδυασμό με την περικοπή κοινωνικών παροχών, έχει ως επακόλουθο τη δημιουργία κλίματος εχθρότητας από μέρους των γηγενών εργατών, προς τους μετανάστες (σε ακραίες περιπτώσεις, σημειώνονται μικροεπεισόδια υποκινούμενα από ρατσιστικές -εθνικιστικές - νεοναζιστικές ομάδες).
Η επίσημη ελληνική πολιτεία, εξάλλου, από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, ενθαρρύνει την παλιννόστηση, με παροχή οικονομικών και κοινωνικών κινήτρων: (διευκολύνσεις για εύρεση εργασίας, εισαγωγή -αποταμιευμένων στην αλλοδαπή- κεφαλαίων, διασφάλιση ασφαλιστικών δικαιωμάτων- μεταφορά ασφαλιστικών κρατήσεων και ισότιμη ένταξή των στους ελληνικούς ασφαλιστικούς οργανισμούς, θέσπιση στρατολογικών ρυθμίσεων-απαλλαγών) αποσκοπώντας -εκτός των άλλων- και στην πληθυσμιακή τόνωση της χώρας.
Ακόμα, η υπογραφή διακρατικών συμφωνιών μεταξύ της Ελλάδας και των χωρών φιλοξενίας των πολιτικών προσφύγων (πρώην Σοβιετική Ένωση, Τσεχοσλοβακία, Πολωνία, Βουλγαρία, Ουγγαρία, πρώην Ανατ. Γερμανία), ευνοεί τον επαναπατρισμό των.
Πάντως ένα σημαντικό μέρος των πολιτικών προσφύγων, παρά το ανεπτυγμένο αίσθημα φιλοπατρίας προς τη Γενέτειρα χώρα και τις συνειδητές προσπάθειες των ελληνικών αρχών, αδυνατεί ή-τουλάχιστον- δεν προτίθεται να εγκαταλείψει τις χώρες υποδοχής, είτε λόγω της κοινωνικής του ενσωμάτωσης στις χώρες αυτές, είτε λόγω δυσκολιών που αντιμετωπίζουν κατά τον ερχομό τους στη Ελλάδα (δυσκολίες προσαρμογής, εύρεσης εργασίας, διασφάλισης συνταξιοδότησης, διευθέτησης ιδιοκτησιακών θεμάτων, μη κατανόηση της ομιλούμενης -Ελληνικής- γλώσσας).
5.2.Παλιννοστήσεις από Υπερπόντιες Χώρες
Η νοσταλγία της πατρίδας (ειδικά στους μετανάστες πρώτης γενιάς) και όχι η ύπαρξη οικονομικών ή κοινωνικών προβλημάτων στις Υπερπόντιες χώρες φιλοξενίας, οδήγησε αρκετούς ομογενείς στη Μητροπολιτική Ελλάδα (ο αριθμός των παλιννοστήσεων αυτών είναι ευυπόληπτος ).
Ο καημός της επιστροφής στην πατρίδα, εξακολουθεί να απασχολεί τους περισσότερους ομογενείς της Αυστραλίας.
Οι παλιννοστήσεις από τις Ηνωμένες Πολιτείες κινήθηκαν σε χαμηλά επίπεδα, σε σύγκριση με εκείνες της προπολεμικής περιόδου.
Οι Έλληνες της κεντρικής και της νότιας Αφρικής επαναπατρίζονται προληπτικά προκειμένου να διασφαλίσουν τις οικογένειές τους από τις ταραχώδεις πολιτικές αλλαγές και φυλετικές συγκρούσεις (Ζαΐρ - Νοτιοαφρικανική Ένωση).
5.3. Ομογενείς από τη Βόρεια Ήπειρο
Στην Αλβανία, η απότομη κατάρρευση του παλαιού καθεστώτος και η κοινωνική αποδιάρθρωση, σε συνδυασμό με συσσωρευμένα οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα, στρέφει -από το Δεκέμβριο του 1990- τους Έλληνες της Βόρειας Ηπείρου στην αναζήτηση καλύτερης διαβίωσης, εργασιακών και εκπαιδευτικών ευκαιριών στην Ελλάδα
Η χερσαία γειτνίαση των δύο χωρών, η παροχή φιλοξενίας, η ανεκτικότητα της ελληνικής πολιτείας, δρουν καταλυτικά. Οι 80.000 -από τους 170.000- Βορειοηπειρώτες που κατέφυγαν την Ελλάδα, παρέμειναν διασκορπισμένοι σε όλη την ελληνική επικράτεια, ευελπιστώντας στην προοπτική μόνιμης εγκατάστασης.
5.4 Προβλήματα Παλιννοστούντων και Αρμόδιοι Δημόσιοι Φορείς:
«Όπου κι αν πάω, η Ελλάδα με πληγώνει» : μια φράση χιλιοειπωμένη, που συχνά-πυκνά ανεβαίνει στα χείλη των παλιννοστούντων Ελλήνων μεταναστών.
Έφευγαν με την απόγνωση ζωγραφισμένη στα πρόσωπά τους, αναγκασμένοι από την οικονομική δυσπραγία ή την ρευστότητα των πολιτικών εξελίξεων (στην περίπτωση των πολιτικών προσφύγων). Ο καημός του γυρισμού υπέβοσκε, όλα αυτά τα χρόνια.
Έχοντας ξοδέψει στην ξενιτιά τα πιο δημιουργικά χρόνια τους, έχοντας στερηθεί τη συντροφιά των οικείων τους προσώπων, έχοντας υπομείνει εξοντωτικά ωράρια εργασίας, επένδυαν στην ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο, ένα αύριο που λαχταρούσαν να το ζήσουν στην πατρίδα. Κι όταν έφτασε η πολυπόθητη ώρα του γυρισμού, έγιναν και πάλι «ξένοι»: αυτή τη φορά μέσα στη ίδια τους την πατρίδα!
Πρώτα- πρώτα , η μακροχρόνια παρουσία τους σε ξένες χώρες, τους κληροδότησε έναν τρόπο ζωής και ένα πολιτιστικό υπόβαθρο, το οποίο, όντας συνηθισμένοι, αδυνατούν να εγκαταλείψουν. Τα προβλήματα προσαρμογής των παλιννοστούντων ξεκινούν από την ελλιπή γνώση και χρήση της ίδιας της μητρικής τους γλώσσας.
Αρκετοί αντιμετώπισαν άμεσα οικονομικά προβλήματα αφού οι μικρές περιουσίες που αποκτήθηκαν με μόχθο στο εξωτερικό, εξανεμίστηκαν πολύ σύντομα. Η εύρεση εργασίας στη Μητέρα-Πατρίδα, αποδείχθηκε δυσκολότερη υπόθεση απ΄ ότι στην αλλοδαπή.
Οι επαναπατριζόμενοι ομογενείς από την Κριμαία, τον Καύκασο και τον χαμένο προγονικό Πόντο και οι πολιτικοί πρόσφυγες από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, έχοντας στο νου τους μια εξιδανικευμένη εικόνα για την Ελλάδα, που είχαν αφήσει πίσω τους, όταν επιστρέφουν, διαπιστώνουν ότι πολλά πράγματα έχουν αλλάξει. Η μη ταύτιση της εξωραϊσμένη εικόνας της πατρίδας με τη πραγματική , τους γεμίζει με απογοήτευση.
Για την επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι απόδημοι Έλληνες, στις χώρες υποδοχής και κατά την επάνοδό τους στην Ελλάδα, μεριμνά η Γενική Γραμματεία Αποδήμου Ελληνισμού (ΓΓΑΕ) (ιδρύθηκε το 1983 και υπάγεται στο Υπουργείο Εξωτερικών) και το Συμβούλιο Απόδημου Ελληνισμού (ΣΑΕ) . Το «Ληξιαρχείο των Απόδημων», που συνεπιμελούνται, αποσκοπεί στην πλήρη καταγραφή των απόδημων Ελλήνων και τη συνεχή επικοινωνία τους με τη επίσημη ελληνική πολιτεία.
«Οι Έλληνες της Διασποράς, η νοητή γέφυρα του Ελληνισμού πέρα από τα οριοθετημένα γεωγραφικά όρια της Ελλάδας, κατόρθωσαν όχι μόνο να επιβιώσουν αλλά και να αναπτύξουν δραστηριότητες και πρωτοβουλίες με στόχο τη διατήρηση της εθνικής συνείδησης και της πολιτιστικής τους κληρονομιάς». (www.ggae.gr )
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Βλάμη Δέσπ. : «Οι Έλληνες έμποροι στη Βιέννη : η εξέλιξη της ελληνικής επιχειρηματικής δραστηριότητας από το 1750 έως το 1900» , περιοδ. «Επτά Ημέρες », εφημ. Καθημερινή 14-5-1995
Δημητρακόπουλος Φ. : Η μετάδοση του Αρχαίου Ελληνικού Πνεύματος από το Βυζάντιο στη Δύση, «Ελληνισμός και Δύση» τ. Β (Σημειώσεις Προγρ. Συμπλ/κής Εκπ/σης , Ε&Κ.Παν/μίου Αθηνών ), Αθήνα 2004.
Καλαφάτης Αθ.: «1880-1920: Η πρώτη εν Αμερική μετανάστευσις», περιοδ. «Επτά Ημέρες», εφημ. Καθημερινή, 2-5-2001.
Κατσιαρδή-Hering Όλ.:Μετανάστευση και Ελληνική Διασπορά στη Δύση(15ος -19ος αι), «Ελληνισμός και Δύση» τ. Β΄ , Γ΄ (Σημειώσεις Προγρ. Συμπλ/κής Εκπ/σης , Ε&Κ.Παν/μίου Αθηνών ), Αθήνα 2004
Κουνάδης Παν. : «Οδυσσείς χωρίς Ιθάκη», περιοδ. «Επτά Ημέρες », εφημ. Καθημερινή ,2-5-2001
Παπαδάκη Ειρ.: «Η Ελληνική εκδοτική δραστηριότητα στη Βενετία», Περιοδ. «Έ-Ιστορικά», εφημ Ελευθεροτυπία , 4-5-2002
Παπαρρηγόπουλος Κ. : Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ. Ε , εκδ. Ελευθερουδάκης-Νίκας, Αθήνα [χ.χ.]
Πηλείδης Γ. : «Stradioti: ο ρόλος των Ελλήνων πολεμιστών» Περιοδ. «Έ-Ιστορικά», εφημ «Ελευθεροτυπία », 4-5-2002
Ράπτη Αλεξ.: «Σου στέλνω το τσέκι και φιλιά», Περιοδ. «Έργα και ημέρες», εφημ «Ο κόσμος του επενδυτή», 26-2-2005
Στάϊκου Κ. : «Τα Ελληνικά Βιβλία: η ελληνική τυπογραφική παρουσία στη Βιέννη από το 1749, έως το 1800» , περιοδ. «Επτά Ημέρες », εφημ. «Καθημερινή» 14-5-1995
Χασιώτης, Ι. :Επισκόπηση της Ιστορίας της Νεοελληνικής Διασποράς, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1993
Χασιώτης, Ι. :Ιστορία των Ελληνικών μεταναστεύσεων από την ίδρυση του Ελληνικού κράτους, ως τον Β' παγκόσμιο πόλεμο , «Ελληνισμός και Δύση» τ. Γ' (Σημειώσεις Προγρ. Συμπλ/κής Εκπ/σης , Ε&Κ.Παν/μίου Αθηνών ), Αθήνα 2004
Χασιώτης, Ι. :Ιστορία των Ελληνικών μεταναστεύσεων- Η μεταπολεμική περίοδος «Ελληνισμός και Δύση» τ. Γ (Σημειώσεις Προγρ. Συμπλ/κής Εκπ/σης , Ε&Κ.Παν/μίου Αθηνών ), Αθήνα 2004
ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ
www.ggae.gr
http://estia.elke.uoa.gr/estia
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1. Καθοριστικής σημασίας είναι η συνεργασία του Μάρκου Μουσούρου με τον Άλδο Μανούτιο. (το 1513 εκδίδονται τα έργα του Πλάτωνα) . Αργότερα, δημιουργούνται τα σπουδαία ελληνικά τυπογραφεία της Βενετίας , των Ηπειρωτών αδελφών Γλυκήδων, Θεοδοσίου και Σάρου.
2. Παπαρηγόπουλος Κ.: τόμ.Ε΄ μέρ. Β' σελ 18
3. Οι Stradioti,(= παραφθορά του ελληνικού «Στρατιώτης»), είναι προορισμένοι να μάχονται για ξένα συμφέροντα, με αμοιβή ένα δουκάτο για κάθε κεφάλι εχθρού που σκότωναν στη μάχη (Πηλείδης Γ. , σελ.14-16).
4 . Σειρά συμφωνιών, που εξασφάλιζαν φορολογικά προνόμια για τους εμπορευόμενους σε Οθωμανικό έδαφος υπό Γαλλική Σημαία ,αργότερα και υπό Αγγλική και Ολλανδική.
5 . Βενετοί, Άγγλοι, Γάλλοι και Ολλανδοί, παρέχουν ελευθερίες και προνόμια στους Έλληνες έμπορους και ναυτικούς, προκειμένου να τους προσεταιριστούν (ο καθένας για λογαριασμό του) στη διεκδίκηση της θαλάσσιας εμπορικής επικυριαρχίας της Ανατ. Μεσογείου.
6. Σηματοδοτούν -μετά το τέλος των τουρκοβενετικών πολέμων- την κάθοδο της Αψβουργικής Μοναρχίας στην νέα πολιτική και εμπορική «τάξη πραγμάτων» της Ευρώπης.
7. Επισφραγίζει το τέλος του Α' Ρωσοτουρκικού πόλεμου (1768-1774).
8. Οι παροικίες αυτές, είναι οργανωμένες στη βάση των εμπορικών συσσωματώσεων («κομπανίες» της Τρανσυλβανίας), δεδομένου ότι έχουν ως αντικείμενό τους την άσκηση του διαμετακομιστικού εμπορίου μεταξύ Παραδουνάβιων περιοχών και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
9 . Από την Θεσσαλία, Ήπειρο, Μακεδονία στην Ουγγαρία, Αυστρία, Γερμανία, Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και Ρωσία , μέσω Φιλιππούπολης, Νις.
10. Από τα νησιά του Αιγαίου, τα παράλια της Μ. Ασίας και την Κρήτη, στην Τεργέστη μέσω παραλίων της Ηπείρου - Ιονίου- Αδριατικής. Αργότερα στρέφονται στην Μασσαλία και την Οδησσό.
11 . Κατά τη διάρκεια του Α΄ παγκοσμίου πολέμου, συντελείται μια νέα έξοδος των Ελλήνων από τον Πόντο προς τον Καύκασο και τη Νότια Ρωσία, που ξεπερνά τις 85.000 άτομα.
12 . Οι Έλληνες μετανάστες της περιόδου 1880-1940, υπολογίζονται σε 512.000.
13. Συχνές σιτοδείες, η «κρίση της σταφίδας» του 1890 , οι αυξημένες στρατιωτικές δαπάνες του ελληνικού κράτους , υπό το βάρος των ελληνοτουρκικών εντάσεων και πολέμων του 1897, 1912-13 και 1919-22, τα κύματα προσφύγων που κατέκλυσαν το ελεύθερο ελληνικό κράτος από τα παράλια της Μικράς Ασίας.
14. Ολοκλήρωση του «παγκόσμιου οικονομικού συστήματος», επέκταση της αποικιοκρατίας των Βρετανών, ανάπτυξη του αμερικανικού καπιταλιστικού συστήματος, εκσυγχρονισμός υπερπόντιας ναυσιπλοΐας.
15 . Στη Ρωσία, το επίσημο κράτος παρεμβαίνει προς μια ενσωμάτωση του ελληνικού παροικιακού στοιχείου στο ρωσικό περιβάλλον, επιβάλλοντας την ρωσική γλώσσα. Στις ΗΠΑ εφαρμόστηκε η διασπορά των μεταναστών στο αμερικανικό έδαφος.
16 . Στην Αίγυπτο, από τους 100.000 Έλληνες του 1950, έμειναν το 1975 μόνο 15.000.
17. Το 1963 και 1964, η μετανάστευση προς τη Δυτική Ευρώπη, ανέρχεται σε 74,2% και 75,3% της συνολικής μεταναστευτικής κίνησης, έναντι 26% που κατευθύνθηκε προς τις υπερπόντιες χώρες.
18 . Οι κάτοικοί του, από 1.378.586 το 1951, έφτασαν τους 2.548.065 το 1971 και 3.038.245 το 1981.
19 . Μεταξύ των ετών 1968-1977, επαναπατρίζονται 237.500 άτομα, από τα οποία τα μισά προέρχονται από την Ομοσπονδιακή Γερμανία Οι παλιννοστούντες υπερτερούν των μεταναστών κατά : 37,1% το 1968, 24,5% το 1970, 40% το 1971, 81% το 1973 . Το 1974 το ποσοστό των παλιννοστήσεων ισοσκέλισε εκείνο των μεταναστεύσεων, για να το ξεπεράσει τον επόμενο χρόνο (το αντίστοιχο ποσοστό των προπολεμικών παλιννοστήσεων, δεν ξεπέρασαν κατά μέσο όρο το 20% του συνόλου των μεταναστεύσεων της ίδιας περιόδου. Το 1980 παλιννόστησαν συνολικά 390.000 άτομα.
20. Η οικονομική ύφεση του 1973, η λήξη της «μεταβατικής περιόδου» για την βιομηχανική ανασυγκρότηση των χωρών υποδοχής, ο περιορισμός - λόγω υπερπληθυσμού - ευκαιριών στην αγορά εργασίας, δημιούργησαν μικρά ή μεγάλα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα.
21. Η Κεντρική Επιτροπή Πολιτικών Προσφύγων Ελλάδας, υπολογίζει ότι από το σύνολο των 53.500 ομογενών, που κατά την έναρξη του παλιννοστικού ρεύματος, βρίσκονταν σ' αυτές τις χώρες, επέστρεψαν στην Ελλάδα οι 34.000, έως τα τέλη του 1990. Συνολικά, από τις χώρες της πρώην ΕΣΣΔ μετεγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα πάνω από 70.000 άτομα.
22. Μεταξύ του 1968 και του Σεπτεμβρίου του 1977 επέστρεψαν στην Ελλάδα 57.528 άτομα, με προέλευση την Αυστραλία, την Αφρική και τη Βόρεια και Νότια Αμερική.
23 . Ανάμεσα στο 1966 και το 1972 το ποσοστό αυτό είχε ξεπεράσει το 50%.
24 . Από το 1968 ως το Σεπτέμβριο του 1977 έφτασαν στα 15.991 άτομα.
25 . Μεταξύ των ετών 1960-1975 έμειναν 5.000 Έλληνες από τους 20.000 αρχικά εγκατεστημένους στο Ζαΐρ, στη δε Νοτιοαφρικανική Ένωση οι 170.000 Έλληνες των αρχών της δεκαετίας του 1970, μειώθηκαν σε 75.000 το 1976.
26 . Το 20% των οικονομικών μεταναστών της Γερμανίας, που επαναπατρίστηκαν στη Μακεδονία, κατά τη διετία 1976 - 1977, έμειναν άνεργοι.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου