Μια αναδρομή σε σημαντικές εποχές για την εξέλιξη της νεοελληνικής λογοτεχνίας
Το 1880 αποτελεί χρονιά ορόσημο για τα δεδομένα στην ποίηση και στην πεζογραφία, που στρέφονται προς νέες κατευθύνσεις και εκφραστικά μέσα. Αυτό πρέπει να το συσχετίσουμε με την εσωτερική αναδιάρθρωση του κράτους το 1881, όταν η διακυβέρνηση περνάει στα χέρια του Χαρίλαου Τρικούπη. Η ιστορία συνδέεται με την πνευματική ζωή ενός τόπου. Η ανάπτυξη της οικονομίας, η εκβιομηχάνιση και η δημιουργία έργων, όπως η Διώρυγα της Κορίνθου, είχαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη του εμπορίου αλλά και το πρώτο κύμα αστυφιλίας. Την ίδια χρονική περίοδο προστίθενται στην Ελλάδα τα εδάφη της Θεσσαλίας και της Ηπείρου και ξεκινούν τα πολλά προβλήματα της ζωής των αγροτών αυτών των περιοχών.
Σε μια τέτοια χρονική περίοδο με την προτροπή του καθηγητή Λαογραφίας Νικολάου Πολίτη γίνεται μια στροφή προς τη διερεύνηση και καταγραφή των δημιουργημάτων του λαού με ιδιαίτερη έμφαση στα «μνημεία του λόγου». Στην άλλη πλευρά συναντούμε τον αγώνα για την επικράτηση του δημοτικισμού με την έκδοση του «Ταξιδιού» του Γ. Ψυχάρη, το 1888. Αυτά τα δύο κινήματα θα αποτελέσουν τους κύριους παράγοντες επηρεασμού της ποίησης και της πεζογραφίας την εποχή αυτή.
Η πεζογραφία
Κατά την περίοδο μετά το 1880 εμφανίζεται στη νεοελληνική λογοτεχνία η ηθογραφία. Πρόκειται για μια στροφή των λογοτεχνών προς την ύπαιθρο με στόχο την ανάδειξη και περιγραφή των ηθών και των εθίμων. Σκοπός και αποτέλεσμα ήταν η σύνθεση της λογοτεχνίας με τη λαϊκή ψυχή και να δημιουργηθεί εθνική πεζογραφία καθώς ως εκείνη την εποχή δημοσιεύονταν στα περιοδικά της εποχής εκείνης μεταφράσεις ξένων λογοτεχνικών δημιουργιών. Υπήρχε λοιπόν μια ανάγκη για «παραγωγή» ελληνικών πεζογραφημάτων.
Η ηθογραφία όμως, ως ρεύμα, συνδέεται άμεσα με τα ευρωπαϊκά λογοτεχνικά πράγματα. Η στροφή αυτή προς την «λαϊκή ψυχή» πρέπει να συσχετιστεί με το πολύκροτο μυθιστόρημα του Εμίλ Ζολά «Νανά» που ξεσήκωσε θόρυβο για το τολμηρό του περιεχόμενο. Είναι η εποχή του ρεαλισμού και νατουραλισμού στην Ευρώπη και η ελληνική πένα ζητούσε έναν δικό της τρόπο έκφρασης. Έτσι εμφανίζονται χαρακτηριστικά δείγματα ρεαλιστικής πεζογραφίας με το «Ζητιάνο» του Αντρέα Καρκαβίτσα (1896) και τη «Φόνισσα» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη (1903).
Το δρόμο για την καλλιέργεια του ηθογραφικού διηγήματος άνοιξε ο Δημήτριος Βικέλας με το έργο του «Λουκής Λάρας». Σημαντικότερο ρόλο όμως διαδραμάτισε ο Γεώργιος Βιζυηνός με το «Αμάρτημα της μητρός μου» και «Ποιος ήτο ο φονεύς του αδερφού μου» που αναδείχθηκαν στον πρώτο διαγωνισμό «προς συγγραφήν ελληνικού διηγήματος» που προκήρυξε το περιοδικό «Εστία»*. Η «Εστία» είναι το κυριότερο περιοδικό της εποχής και τα μέλη που το απάρτιζαν ήταν νέοι λογοτέχνες όπως: Ανδρέας Καρκαβίτσας, Γεώργιος Δροσίνης, Ιωάννης Κονδυλάκης, Μιχαήλ Μητσάκης, Γρηγόριος Ξενόπουλος, Δημήτριος Βικέλας, Γεώργ. Βιζυηνός και Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης.
Παράλληλα προς την πεζογραφία και την ποίηση καλλιεργείται το θέατρο και η κριτική.
Το θέατρο
Η ρεαλιστική «στροφή της γενιάς του 1880 φάνηκε και στο θέατρο. Οι ηθογραφικές τάσεις εμφανίζονται στο κωμειδύλλιο - «Η τύχη της Μαρούλας» (1889) και «Ο αγαπητικός της βοσκοπούλας» (1891) Δημ. Κορομηλάς. Κατόπιν έχουμε τα σημαντικά έργα του Γρηγ. Ξενόπουλου «Το μυστικό της κοντέσσας Βαλαίρενας», του Παντελή Χορν «Το φυντανάκι», του Κων. Χρηστομάνου «Τρία φιλιά». Ο Χρηστομάνος μάλιστα δημιούργησε τη Νέα Σκηνή (1901).
Η κριτική
Γεννήθηκε στα τότε φιλολογικά περιοδικά: Εικονογραφημένη Εστία, Η τέχνη, Τα Παναθήναια, Ο Νουμάς, Νέα Ζωή και πολλά άλλα. Τα σημαντικότερα ονόματα κριτικών που έγραψαν σε αυτά ήταν: Γρ. Ξενόπουλος, Κωστής Παλαμάς, Ηλίας Βουτιερίδης, Γιάννης Αποστολάκης, Φώτος Πολίτης, Μάρκος Αυγέρης, Κώστας Βάρναλης.
*Λίγα λόγια για το περιοδικό «Εστία»:
Πρόκειται για ένα από τα πρώτα ελληνικά λογοτεχνικά περιοδικά.
Η Εστία κυκλοφόρησε ανελλιπώς για μια εικοσαετία από το 1876 μέχρι το 1895, ήταν εβδομαδιαίο και ανά εξάμηνο συγκροτούσαν ένα τόμο, έτσι συγκεντρώθηκε συνολικά σε 38 τόμους. Κατά το διάστημα 1889 - 1890 διευθυντές ανέλαβαν οι Γ. Δροσίνης και Νικόλαος Πολίτης. Από τον Ιανουάριο του 1890 κυκλοφόρησε ως «Εικονογραφημένη Εστία» και τα ως τότε αμιγή κείμενα εμπλουτίστηκαν με εικόνες, φωτογραφίες, βινιέτες και τυπογραφικά κοσμήματα. Το πιο σημαντικό γεγονός της ιστορίας της αποτελεί ο πρώτος διαγωνισμός πεζογραφήματος που διοργανώθηκε από το περιοδικό αυτό στις 15 Μαϊου 1883.
Η ύλη της Εστίας κάλυπτε ιστορικά, επιστημονικά, λαογραφικά και φιλολογικά αναγνώσματα, πνευματικά παιχνίδια και μεταφράσεις σημαντικών έργων ξένης λογοτεχνίας. Μετά την πρώτη δεκαετία της κυκλοφορίας του πλήθυναν οι λογοτεχνικές συνεργασίες ανάμεσα στις οποίες συγκαταλέγονται τα αξιόλογα κείμενα του Δ. Βικέλα, Α. Παπαδιαμάντη, Α. Καρκαβίτσα και Γ. Ξενόπουλου. Κατά την εκπνοή, τέλος της έκδοσής του, πρωτοεμφανίζονται σε αυτό ο Ι. Γρυπάρης, ο Ζαχ. Παπαντωνίου και ο Γιάννης Καμβύσης.
Σε μια τέτοια χρονική περίοδο με την προτροπή του καθηγητή Λαογραφίας Νικολάου Πολίτη γίνεται μια στροφή προς τη διερεύνηση και καταγραφή των δημιουργημάτων του λαού με ιδιαίτερη έμφαση στα «μνημεία του λόγου». Στην άλλη πλευρά συναντούμε τον αγώνα για την επικράτηση του δημοτικισμού με την έκδοση του «Ταξιδιού» του Γ. Ψυχάρη, το 1888. Αυτά τα δύο κινήματα θα αποτελέσουν τους κύριους παράγοντες επηρεασμού της ποίησης και της πεζογραφίας την εποχή αυτή.
Η πεζογραφία
Κατά την περίοδο μετά το 1880 εμφανίζεται στη νεοελληνική λογοτεχνία η ηθογραφία. Πρόκειται για μια στροφή των λογοτεχνών προς την ύπαιθρο με στόχο την ανάδειξη και περιγραφή των ηθών και των εθίμων. Σκοπός και αποτέλεσμα ήταν η σύνθεση της λογοτεχνίας με τη λαϊκή ψυχή και να δημιουργηθεί εθνική πεζογραφία καθώς ως εκείνη την εποχή δημοσιεύονταν στα περιοδικά της εποχής εκείνης μεταφράσεις ξένων λογοτεχνικών δημιουργιών. Υπήρχε λοιπόν μια ανάγκη για «παραγωγή» ελληνικών πεζογραφημάτων.
Η ηθογραφία όμως, ως ρεύμα, συνδέεται άμεσα με τα ευρωπαϊκά λογοτεχνικά πράγματα. Η στροφή αυτή προς την «λαϊκή ψυχή» πρέπει να συσχετιστεί με το πολύκροτο μυθιστόρημα του Εμίλ Ζολά «Νανά» που ξεσήκωσε θόρυβο για το τολμηρό του περιεχόμενο. Είναι η εποχή του ρεαλισμού και νατουραλισμού στην Ευρώπη και η ελληνική πένα ζητούσε έναν δικό της τρόπο έκφρασης. Έτσι εμφανίζονται χαρακτηριστικά δείγματα ρεαλιστικής πεζογραφίας με το «Ζητιάνο» του Αντρέα Καρκαβίτσα (1896) και τη «Φόνισσα» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη (1903).
Το δρόμο για την καλλιέργεια του ηθογραφικού διηγήματος άνοιξε ο Δημήτριος Βικέλας με το έργο του «Λουκής Λάρας». Σημαντικότερο ρόλο όμως διαδραμάτισε ο Γεώργιος Βιζυηνός με το «Αμάρτημα της μητρός μου» και «Ποιος ήτο ο φονεύς του αδερφού μου» που αναδείχθηκαν στον πρώτο διαγωνισμό «προς συγγραφήν ελληνικού διηγήματος» που προκήρυξε το περιοδικό «Εστία»*. Η «Εστία» είναι το κυριότερο περιοδικό της εποχής και τα μέλη που το απάρτιζαν ήταν νέοι λογοτέχνες όπως: Ανδρέας Καρκαβίτσας, Γεώργιος Δροσίνης, Ιωάννης Κονδυλάκης, Μιχαήλ Μητσάκης, Γρηγόριος Ξενόπουλος, Δημήτριος Βικέλας, Γεώργ. Βιζυηνός και Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης.
Παράλληλα προς την πεζογραφία και την ποίηση καλλιεργείται το θέατρο και η κριτική.
Το θέατρο
Η ρεαλιστική «στροφή της γενιάς του 1880 φάνηκε και στο θέατρο. Οι ηθογραφικές τάσεις εμφανίζονται στο κωμειδύλλιο - «Η τύχη της Μαρούλας» (1889) και «Ο αγαπητικός της βοσκοπούλας» (1891) Δημ. Κορομηλάς. Κατόπιν έχουμε τα σημαντικά έργα του Γρηγ. Ξενόπουλου «Το μυστικό της κοντέσσας Βαλαίρενας», του Παντελή Χορν «Το φυντανάκι», του Κων. Χρηστομάνου «Τρία φιλιά». Ο Χρηστομάνος μάλιστα δημιούργησε τη Νέα Σκηνή (1901).
Η κριτική
Γεννήθηκε στα τότε φιλολογικά περιοδικά: Εικονογραφημένη Εστία, Η τέχνη, Τα Παναθήναια, Ο Νουμάς, Νέα Ζωή και πολλά άλλα. Τα σημαντικότερα ονόματα κριτικών που έγραψαν σε αυτά ήταν: Γρ. Ξενόπουλος, Κωστής Παλαμάς, Ηλίας Βουτιερίδης, Γιάννης Αποστολάκης, Φώτος Πολίτης, Μάρκος Αυγέρης, Κώστας Βάρναλης.
*Λίγα λόγια για το περιοδικό «Εστία»:
Πρόκειται για ένα από τα πρώτα ελληνικά λογοτεχνικά περιοδικά.
Η Εστία κυκλοφόρησε ανελλιπώς για μια εικοσαετία από το 1876 μέχρι το 1895, ήταν εβδομαδιαίο και ανά εξάμηνο συγκροτούσαν ένα τόμο, έτσι συγκεντρώθηκε συνολικά σε 38 τόμους. Κατά το διάστημα 1889 - 1890 διευθυντές ανέλαβαν οι Γ. Δροσίνης και Νικόλαος Πολίτης. Από τον Ιανουάριο του 1890 κυκλοφόρησε ως «Εικονογραφημένη Εστία» και τα ως τότε αμιγή κείμενα εμπλουτίστηκαν με εικόνες, φωτογραφίες, βινιέτες και τυπογραφικά κοσμήματα. Το πιο σημαντικό γεγονός της ιστορίας της αποτελεί ο πρώτος διαγωνισμός πεζογραφήματος που διοργανώθηκε από το περιοδικό αυτό στις 15 Μαϊου 1883.
Η ύλη της Εστίας κάλυπτε ιστορικά, επιστημονικά, λαογραφικά και φιλολογικά αναγνώσματα, πνευματικά παιχνίδια και μεταφράσεις σημαντικών έργων ξένης λογοτεχνίας. Μετά την πρώτη δεκαετία της κυκλοφορίας του πλήθυναν οι λογοτεχνικές συνεργασίες ανάμεσα στις οποίες συγκαταλέγονται τα αξιόλογα κείμενα του Δ. Βικέλα, Α. Παπαδιαμάντη, Α. Καρκαβίτσα και Γ. Ξενόπουλου. Κατά την εκπνοή, τέλος της έκδοσής του, πρωτοεμφανίζονται σε αυτό ο Ι. Γρυπάρης, ο Ζαχ. Παπαντωνίου και ο Γιάννης Καμβύσης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου